Onervaren kraamverzorgenden aan je kraambed

Als een van de weinige landen in de wereld is Nederland is een thuisbevallingland bij uitstek. Ook is Nederland een van de weinige landen waar er professionele kraamzorg te krijgen is. Maar toch is niet iedereen te spreken over de kwaliteit daarvan. Er wordt nog steeds geklaagd over het tekort aan kraamverzorgenden en Kassa constateert dat er nu zelfs onervaren en ongediplomeerde kraamverzorgenden worden ingezet om dat tekort op te lossen.

Een kwalijke zaak vindt Siska de Rijke van de Nederlandse Beroepsvereniging voor Kraamverzorgenden NBvK. Een noodzakelijk kwaad zegt Aad Koster van de Branchevereniging Kraamorganisaties ActiZ. Feit is in ieder geval dat er onervaren kraamverzorgenden worden ingezet. In het licht dat Nederland de hoogste zuigelingensterfte heeft in vergelijking met de landen om ons heen, brengt dat de kwaliteit zeker niet ten goede. In de studio een discussie tussen beide partijen. Voor het politieke kader zit VVD Tweede Kamerlid Halbe Zijlstra in de studio.

Kassa hield een enquête onder de nieuwsbrieflezers en wat blijkt? Ongeveer een kwart (24%) van alle vrouwen die de laatste jaren zijn bevallen, zijn niet tevreden over hun kraamperiode. Verder blijkt dat lang niet alle kraamvrouwen het aantal uren krijgt dat ze van tevoren hebben afgesproken. 15% heeft minder kraamuren gekregen dan van tevoren was afgesproken. Daarvan heeft 43% minder uren gehad door het tekort aan kraamverzorgenden. Van de kraamvrouwen die minder uren kregen is 71% niet tevreden over de vermindering van het aantal kraamuren en bij 76% is de vermindering van uren niet meegedeeld voor de kraamweek begon.

Meerdere kraamverzorgenden
Naast de vermindering van uren, was een andere klacht dat ruim éénderde (34%) van de kraamvrouwen aangaf dat ze meerdere kraamverzorgenden aan hun bed hebben gehad. 80% heeft twee kraamverzorgenden aan het bed gehad en 20% heeft zelfs 3 of méér kraamverzorgenden gehad. Van de kraamvrouwen die meerdere kraamverzorgenden hebben gehad, constateert bijna driekwart (74%) een verschil in werkwijze. En 26% geeft aan dat ze tegenstrijdige informatie van de kraamverzorgende hebben gehad.

Als laatste vroegen we in onze Kassa-enquete naar de ervaring van de kraamverzorgenden. Van alle ondervraagde kraamvrouwen kreeg 14.7 % tijdens de kraamperiode te maken met een onervaren kraamverzorgende. En 5 % van de vrouwen kreeg te maken met een ongediplomeerde kraamverzorgende aan haar kraambed.

In zomer 2008 was er een hoogtepunt qua tekort aan kraamverzorgenden. Rond de 20.000 net bevallen vrouwen hadden hiermee te maken. Dat is omgerekend ongeveer de helft van alle vrouwen die in de maanden juni t/m september 2008 bevielen. In praktijk betekende dat, dat ze niet meer krijgen dan het wettelijke minimum van 24 uur kraamzorg, terwijl 49 uur de norm is. Op een beroepsgroep van 9.000 kraamverzorgenden waren er die zomer 1.000 vacatures (volgens NBvK). De nood was zo hoog dat schoonmaaksters werden ingezet en in de Randstand en Brabant (waar de nood het hoogst was) werden kraamverzorgenden uit andere regio’s ingezet. Jaarlijks worden er in Nederland 180.000 baby’s geboren met een piek in de zomer. Veel ouders proberen de bevalling rond de zomervakantie ‘te plannen’.

Om dit schrijnende tekort op te vangen heeft de Minister van Volksgezondheid 20 miljoen euro vrij gemaakt om per direct nieuwe mensen op te leiden voor kraamverzorgende. De verkorte opleiding moest ervoor zorgen dat mensen met de minimale knowhow in de zomer van 2009 ingezet konden worden bij kraamgezinnen. Maar in 2009 was er nog steeds een tekort aan kraamverzorgenden. Volgens NBvK (gesteund door Nu’91) waren er 1.300 nieuwe studenten gestart maar zijn, door de werkdruk die op de studenten werd gelegd, de helft daarvan alweer voortijdig gestopt. Deze cijfers worden overigens niet gesteund door brancheorganisatie Actiz: zij zeggen dat er een uitval van 5% was. Deze zomer blijkt er nog steeds een tekort te zijn volgens NBvK en NU ’91 (niet gesteund door Actiz). Ook de te hoge werkdruk op de studenten (en kraamverzorgenden in het algemeen) is nog aan de orde.

De afgelopen tien jaar is er veel gebeurd op de markt van kraamzorgaanbieders. Grote organisaties werden nog groter, kleine hadden moeite het hoofd boven water te houden. Fusies en faillissementen waren aan de orde van de dag. Personeelstekorten wisselden af met overschotten, met grote (regionale) verschillen in de inhoud en duur van de geleverde zorg als gevolg. Per 1 januari 2007 is het Landelijk Indicatie Protocol Kraamzorg (LIP) ingevoerd om daar verandering in te brengen. In 2008 is dat protocol weer aangepast (bijvoorbeeld de kraamuren zijn van 80 uur teruggebracht naar 44). In 2008 werd dit weer opgetrokken naar 49 uur (bij borstvoeding). Ook krijgt de kraamverzorgende de taak van vroegsignalering erbij: Het gaat hierbij om het signaleren van risicofactoren, bespreken van de signalen met het gezin, schrijven van de rapportage, overdragen en rapporteren aan verloskundige/huisarts en/of collega’s. Is er sprake van een zorgelijke (opvoedings-) situatie, dan kan dit als factor voor meerzorg worden gehanteerd. De verloskundige kan bij de herindicatie - in overleg met de kraamverzorgende - de uren uitbreiden tot 80 uur kraamzorg, verdeeld over 10 dagen.

In navolging van deze veranderingen heeft de Inspectie Gezondheidszorg in 2009 wederom een onderzoek gedaan naar de kraamzorg “ Kraamzorg in Ontwikkeling ” (onder meer naar zorginhoudelijke veiligheid bij moeder en kind, vroegsignalering van psychosociale problemen en kraamzorg bij gezinnen van niet-Nederlandse afkomst). Nu bleek de situatie verbeterd maar de helft van de achttien bezochte kraamzorgaanbieders moest toch op één of meer risico-aspecten verbeterplannen maken.

Halbe Zijlstra (Tweede Kamerlid VVD) pleit in onze uitzending voor een betere toezicht door de IGZ. Zijlstra is van mening dat de Inspectie zich nu vooral baseert op kraamdossiers en andere papieren kaders. De IGZ inspecteurs moeten volgens hem veel meer het veld in om zo een reëler beeld te krijgen wat er echt gebeurd op de werkvloer.

Stuurgroep zwangerschap en geboorte

De resultaten van het IGZ rapport Kraamzorg in Ontwikkeling heeft de Stuurgroep Zwangerschap en Geboorte gebruikt in hun onderzoek. De Stuurgroep, onder leiding van de Nijmeegse hoogleraar Public Health Koos van der Velden, is ingesteld na een onderzoek over de hoge babysterfte in Nederland. Van de 1.600 baby’s die jaarlijks overlijden zijn er volgens de werkgroep 400 te vermijden. Ze meent dat door de maatregelen dat aantal kan worden verminderd tot 200. Zo kan er door het verbeteren van de huidige kraamzorg in Nederland tientallen babylevens gered worden, laat prof Van der Velden weten in onze uitzending.

Zichtbare zorg kraamzorg

In 2010 is er een meetinstrument in het leven geroepen om inzicht te krijgen in de geleverde kwaliteit van de kraamzorgorganisaties 'Zichtbare Zorg Kraamzorg'. De doelstelling van dit project is het ontwikkelen, implementeren en beheren van een kwaliteitskader. Zodat iedere kraamzorgorganisatie dezelfde informatie aanlevert en de kwaliteit van de verschillende aanbieders onderling vergelijkbaar is. Er is een visiedocument "Verantwoorde Kraamzorg" opgesteld. Dit geeft inzicht in de kwaliteit van de kraamzorg, zowel zorginhoudelijk als voor wat betreft de cliëntervaring.