Medicijnverspilling

Jaarlijks geven wij Nederlanders 5,2 miljard uit aan medicijnen. Niet zo gek als je bedenkt dat driekwart van alle verzekerden een of ander medicijn slikt. Pillen tegen cholesterol en de anticonceptiepil worden het meest geslikt. Tegenover dit cijfer is het goed te weten dat ieder jaar voor ruim honderd miljoen euro aan dure en nog bruikbare medicijnen verdwijnt in een verbrandingsoven. Waarom worden zoveel prima medicijnen weggegooid en wat is de oorzaak van dat almaar stijgende medicijnverbruik? Volgens Ivan Wolffers, bijzonder hoogleraar Gezondheidszorg en Cultuur aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, zijn hiervoor een aantal punten te benoemen:

Zo ligt het soms ook aan de patiënten zelf. Volgens Wolffers is een van de meest voorgeschreven medicijnen tegen te hoge cholesterol, diabetes of te hoge bloeddruk. Dit zijn medicijnen voor de langere termijn en niet omdat er acuut levensgevaar dreigt. Volgens Wolffers gaan mensen dan bewust of onbewust toch slordiger om met het innemen van de medicijnen. “Mensen slikken ze onregelmatiger of vergeten ze voor langere periodes. Dat bevordert natuurlijk niet de werking van het medicijn en zorgt zo ook voor meer kosten.” Volgens Wolffers ligt hier duidelijk een taak voor de huisartsen om hun patiënten beter te informeren over hun medicijnen en het belang van het goed innemen. “Daar komt bij dat er wel erg snel naar dit soort medicijnen wordt gegrepen. De gezondheid is ook de verantwoordelijkheid van de mensen zelf. Als mensen zelf meer gaan bewegen en gezonder eten en op deze manier de klachten aanpakken verlagen ze hiermee ook de kosten.”

Een ander probleem wat bijdraagt aan de medicijnverkwisting is het gemak waarmee huisartsen medicijnen voorschrijven terwijl het in sommige gevallen ook op een andere manier aangepakt kan worden. Volgens Wolffers, auteur van het onlangs verschenen boek “De top 100 van meest gebruikte medicijnen”, worden medicijnen tegen antipsychotica, depressiva en ADHD ook vaak voorgeschreven. “Het is een mirakel dat er vier van die medicijnen in die top 100 meest gebruikte medicijnen staan antipsychotische middelen zijn. En als je dan kijkt waar ze het meest voorschreven worden, dan zijn dat bij oudere dementen in verzorgingshuizen. Om ze rustig te houden of ze beter te laten slapen. Dat is oneigenlijk gebruik van het geneesmiddel.”

Volgens Wolffers worden zware medicijnen ook veel te snel bij kinderen voorgeschreven. “ADHD medicijnen worden nu drie keer zoveel voorgeschreven dan 10 jaar geleden. En het kan toch niet zo zijn dat 10% van de kinderen van nu ADHD heeft?!”

Een derde probleem wat medicijnverkwisting in de hand speelt zijn de grote hoeveelheden waarmee medicijnen worden voorgeschreven. Vaak heeft de patiënt veel minder nodig of wordt na een korte tijd de medicatie veranderd waardoor een groot deel in de prullenbak verdwijnt. Maar volgens Wolffers heeft de consument daar zelf ook aandeel in: “Een arts wil de patiënt zoveel mogelijk tegemoet komen. Zeker bij het chronisch gebruik van medicijnen. Dan is het wel zo fijn dat je als patiënt niet iedere maand terug moet naar de apotheek, dan schrijf je voor drie maanden gebruik voor.” Maar Wolffers erkent ook dat het voorschrijven van grote hoeveelheden gemakszucht bij de huisarts in de hand werkt: “Denk bijvoorbeeld aan slaapmiddelen. Die werken gemiddeld vier weken, dus waarom zou je er meer voorschrijven dan vier weken? Dan vindt de arts het handiger dat zijn patiënt niet meerdere keren terugkomt.” En dat is zeker niet zonder gevaar, want langdurig gebruik van slaapmiddelen werkt verslaving in de hand. “Daarom is het misschien handiger dat de arts in deze gevallen voor kortere tijd de pillen voorschrijft. Dan hou je meer controle op het gebruik én druk je ook de kosten.”

Te weinig goedkope medicijnen
Minister Klink heeft de Nederlandse huisartsen de opdracht gegeven om in 2010 127 miljoen euro te besparen door goedkope medicijnen uit te schrijven in plaats van de duurdere varianten. Volgens Ivan Wolffers geeft niet iedere huisarts hier gehoor aan. “Zo’n 30 procent van de Nederlandse huisartsen zijn vrij hardnekkig in het voorschrijven van de nieuwste, en dus duurste, middelen in plaats van de goedkopere varianten.” Volgens Wolffers zou hierdoor makkelijk miljoenen bespaard kunnen worden. Dat niet iedere huisarts hieraan mee doet heeft vooral te maken met de grote en dure reclamelobby van de medicijnfabrikant. “Er is bijvoorbeeld een middel op de markt tegen hoge bloeddruk. Een bijwerking daarvan is dat je er soms een hoestje van kan krijgen, dat is natuurlijk vervelend. Dan heb je als huisarts de keuze om een ander middel voor te schrijven uit een andere familie. Maar deze is veel duurder.” Maar door de grote lobby van de fabrikant van het nieuwere (en duurdere) medicijn schrijven veel artsen meteen deze voor. “Als je als huisarts daar alleen al op zou letten, dan kan dat makkelijk 75 miljoen euro per jaar schelen.”

In de studio zit Patricia Nicolaas. Haar man is nierpatiënt en volgens eigen zeggen wijzigt zijn medicatie soms maandelijks. “Wij krijgen altijd voor drie maanden pillen mee, maar die gooien we heel vaak in de prullenbak als hij een nieuw medicijn krijgt. Dat zijn toch elke keer 6 of 7 dozen à 20 euro per stuk dat weggegooid wordt.” Honderden euro’s verdwijnen alleen al bij deze familie in de prullenbak aan prima medicijnen.

Wim Groot, hoogleraar gezondheidseconomie aan de Universiteit van Maastricht legt uit: “Apothekers mogen de middelen niet terugnemen. Ook al zijn de doosjes niet geopend. Je weet namelijk nooit hoe de medicijnen bewaard zijn, bijvoorbeeld op de juiste temperatuur of in het donker.” De hoogleraar wijt dit overschot aan medicijnen overigens ook aan de consument “Mensen willen niet iedere maand voor een herhaalrecept eerst naar de arts en dan naar de apotheek. Voor drie maanden medicijnen is prettiger voor de patiënt.”  De toename van het aantal medicijnen ligt ook aan de consument volgens Groot. “Veel van de medicijnen die in Nederland voorgeschreven worden zijn gerelateerd aan een verkeerde leefstijl zoals hoge bloeddruk, cholesterol, overgewicht etc. Een pil slikken is veel makkelijker dan een verkeerde leefstijl veranderen. Je ziet in Nederland een duidelijke medicalisering ontstaan. Mensen grijpen eerder naar een maagband of een maagverkleining dan dat ze op dieet gaan.”