Antidepressiva: Hoe zit het precies?

Een miljoen Nederlanders gebruikt antidepressiva. Maar de redenen om te gebruiken lopen nogal uiteen. Voor mensen met een zware depressie is het letterlijk een levensreddend medicijn en zijn de voordelen groter dan de nadelen. Maar het wordt ook voorgeschreven voor stoppen met roken, slaapstoornissen, overgangsklachten, zenuwpijnen of een burn-out. Minister Edith Schippers kondigde een maand geleden een grootscheepse campagne ‘Omgaan met depressie’ aan. In 2030 wil zij het aantal depressieven met 30 percent omlaag hebben.

Soorten antidepressiva
Bijna alle antidepressiva verhogen indirect de hoeveelheid signaalstof serotonine. Ze zorgen ervoor dat het niet wordt teruggestopt in de cel. Grofweg de meeste antidepressiva die gebruikt worden zijn selectieve serotonine heropname remmers (SSRI’s), zoals citalopram, paroxetine, sertraline en fluoxetine. De oudere tricyclische antidepressiva worden vooral bij ernstigere depressies gebruikt en kennen wat meer bijwerkingen.

Het taboe rondom depressie
Programmamaker Rianne Spit heeft meerdere keren te maken gehad met zware depressies en heeft samen met stichting Het Witte Bos de website ‘Allesgoed’ opgericht, met verhalen van mensen met een depressie. “Het taboe, de schaamte, het stigma moet eraf. Depressie is geen eenduidig verhaal maar het is een hel waar je doorheen gaat, mensen moeten dit weten. Ik vind het belangrijk om te vertellen dat je niet zomaar aan de antidepressiva gaat, het is geen lichtvaardige beslissing. Het is moeilijk om afhankelijk te zijn van medicijnen en de bijwerkingen zijn vervelend.”

Rianne hield het altijd geheim, want ze wilde geen depressie hebben. “Ik vind het heel eng om hiermee naar buiten te treden maar zelf heb ik ook voorbeelden gehad en nu is het aan mij om dit taboe te doorbreken.Ik heb, net als veel andere mensen die worstelen met depressie, een hele zoektocht achter de rug. Ik wil depressie een gezicht geven. De mensen laten zien die het hebben. Dat je niet de enige bent en dat je je er niet voor hoeft te schamen.”

De zin en onzin van antidepressiva
Christiaan Vinkers , psychiater in het UMC Utrecht Hersencentrum, en ziekenhuisapotheker Roeland Vis publiceren in september 2017 het boek “Even slikken – de zin en onzin van antidepressiva’. In dit boek gaan de auteurs in op de geschiedenis van depressie. Worden we inderdaad steeds depressiever en klopt het dat we meer en meer antidepressiva gebruiken? Wie heeft er baat bij deze pillen die, ondanks decennia aan hersenonderzoek, min of meer per toeval ontdekt zijn? En wat zijn de risico’s en de bijwerkingen?

Voorgeschreven door huisartsen
67% van de antidepressiva wordt door huisartsen voorgeschreven. In de richtlijn van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) wordt aanbevolen dat huisartsen alleen antidepressiva voorschrijven aan mensen die ernstig lijden aan een depressie .

Volgens de laatste stand van de wetenschap blijken antidepressiva vooral effectief te zijn voor mensen met ernstige klachten. Bij lichte depressies hebben ze geen effect. Daarom beveelt de NHG vooral dagstructurering, leefstijladviezen en kortdurende psychologische behandeling aan en geven ze handvatten voor terughoudend voorschrijven van antidepressiva in de praktijk.

Onder druk
20% van de antidepressiva voor jongeren wordt voorgeschreven door huisartsen . Psychiaters Vinkers en Hoogendijk vinden dit een kwalijke zaak. Zij pleiten er voor dat deze medicijnen 100% door kinder- en jeugdpsychiaters worden voorgeschreven.

Hoogleraar Huisartsgeneeskunde Henriette van der Horst zegt dat huisartsen soms onder druk gezet worden door patiënten. “Voor een aantal mensen is het makkelijker om te zeggen ‘geef mij maar een pilletje want ik heb geen zin en tijd voor gesprekken’. Deze patiënten zorgen ervoor dat een arts of psychiater dan maar een pil voorschrijven. Vaak zou het, als je naar de ernst van de depressie kijkt, ook anders kunnen.”

Hoogleraar biologische psychiatrie Witte Hoogendijk onderschrijft dit. “Voor de arts is het op een gegeven moment makkelijker om het maar voor te schrijven. Dat komt niet alleen door de arts maar ook door de patiënt die er hard aan trekt. Daar kan de patiënt ook niets aandoen want die wordt weer gestuurd door het thuisfront. En dan heb je ook nog de industrie die van dit proces handig gebruik maakt.” Hoogendijk publiceerde samen met journalist Wilma de Rek onlangs het boek 'Van Big Bang tot Burn-out', een boek over stress. In dit boek pleiten zij voor een radicaal andere visie op stress-gerelateerde aandoeningen. "Het is tijd om onze opgefokte verwachtingen onder de loep te nemen. Net als onze ongezonde relatie met de farmaceutische industrie."

Hoogendijk wil een commissie Deetman die aan waarheidsvinding zou kunnen doen en ook tot zelfreflectie van de beroepsgroep kunnen leiden. “Hier moeten we in het vervolg anders mee omgaan. Er moet echt onderzoek gedaan worden naar omkoping en marketing voordat er weer een nieuw middel op de markt komt en het hele circus weer opnieuw begint.”

Het testen van antidepressiva
Henriette van de Horst is samen met Hoogendijk, het Raboud, VUMc en het consortium van huisartsen bezig met een groot onderzoek. Het onderzoek richt zich op het voorschrijven van antidepressiva en hoe specialisten dit zo effectief mogelijk kunnen doen.

Volgens Hoogendijk doet de farmaceutische industrie het onderzoek zelf, met patiënten uit het Oostblok waar corruptie groter is dan in Nederland. “Wat je zou willen is dat je gewoon een netwerk hebt van huisartsen en GGZ-instellingen die, als er een nieuw middel op de markt komt, de effecten, bijwerkingen en risico’s testen voordat het op de markt gebracht wordt.”

Afbouwen
Volgens psychiater Vinkers kunnen de verschillen tussen patiënt erg groot zijn bij het afbouwen van antidepressiva. “Het lukt de ene patiënt wel om zonder problemen in één keer te stoppen, terwijl de andere patiënt doodziek wordt, waardoor stoppen niet lukt. Wij kunnen dat niet voorspellen.”

Taperingstrips kunnen helpen bij het afbouwen. Het doel van het project ‘tapering’ is om een oplossing te bieden voor problemen die zich kunnen voordoen bij het afbouwen van antidepressiva, antipsychotica, slaap- en kalmeringsmiddelen en andere medicijnen. De belangrijkste problemen zijn onttrekkingsverschijnselen; fysieke en psychische klachten als gevolg van abrupt stoppen of een te snelle dosisverlaging. Klachten kunnen worden voorkomen door niet in één keer abrupt te stoppen, maar door de dagelijkse dosis in kleine stapjes te verlagen en daarvoor voldoende tijd te nemen.

Vergoeding verzekeraars
DSW en ENO zijn één van de weinige verzekeraars die taperingstrips vergoeden. Zilveren Kruis vergoedt alleen en eenmalig Venlafaxine. Sommige verzekeraars vergoeden de taperingstrips ‘uit coulance’.

Psychotherapie
Ook psychologische interventie kan helpen bij afbouw van medicatie. Hoogleraar Klinische psychologie  Claudi Bockting rond dit voorjaar een landelijk onderzoek af, waarbij onderzocht wordt of kortdurende psychologische interventies een alternatief zouden kunnen zijn voor antidepressiva. Bockting: “We weten nog niet goed wat voor wie precies het beste is. We zijn nog voorzichtig om aan iedereen het advies te geven om met antidepressiva te stoppen na herstel indien mensen terugkerende depressies hebben. In ieder geval lijkt een korte psychologische interventie na herstel beschermend te werken bij mensen met veel voorgaande depressies.”

Korrelatie
Heb je een depressie, zit je ergens mee of heb je vragen? Dan kun je terecht bij Korrelatie . Dat is een landelijke organisatie die anonieme, professionele, psychische en psychosociale hulp biedt.
Meer info lees je ook op Zorgwijzer.nl