AI: Moeten we kunstmatige intelligentie vrezen of omarmen?

Artificiële intelligentie (AI) beïnvloedt ons leven steeds meer. Wat zijn de kansen en gevaren van AI, dat soms ook kunstmatige intelligentie wordt genoemd? Om wijzer te worden, legt Kassa tien stellingen voor aan hoogleraar Eric Postma. Ook vroegen wij ChatGPT om een reactie. Zijn de hoogleraar en de AI-chatbot het met elkaar eens?

Je denkt misschien dat AI pas net bestaat, maar prof. dr. Postma houdt zich er al 30 jaar mee bezig. Hij is hoogleraar artificiële intelligence aan de Tilburg University. Wat zijn volgens hem de kansen en gevaren van kunstmatige intelligentie? 

Volgens de hoogleraar hebben wij niet altijd helder wat AI precies is. Postma verklaart: “De media geven een heel vertekend beeld”. Vaak gaan de nieuwsberichten vooral over negatieve gevolgen van AI. “Ik denk dat het goed is om ook naar de voordelen te kijken.”

Als we praten over AI gaat het vaak over de zogenoemde ‘neurale netwerken’. Dit is een netwerk dat gebaseerd is op de hersenen van mensen. “Dat klinkt niet zo sexy, maar eerder best eng”, zegt de hoogleraar. “In feite is het wiskunde. AI wordt gebruikt om een gigantische hoeveelheid informatie te ontsluiten”, aldus Postma.

Een voorbeeld is ChatGPT. Deze verschijningsvorm van AI kan informatie van internet aan elkaar koppelen en vertalen naar een tekst die mensen kunnen begrijpen. De chatbot zelf weet daar in feite niks van.

De AI voorspelt eigenlijk alleen de woorden, legt de professor uit. “Soms lijkt het alsof ChatGPT kan begrijpen wat je zegt, maar eigenlijk doet hij maar alsof hij je begrijpt. Dat komt doordat ChatGPT niet weet hoe de wereld in elkaar zit.” 

Een AI-programma leert van de data die aan het programma gegeven wordt. Daardoor bestaat de angst dat AI ook je persoonlijke gegevens gebruikt om daar zelf beter van te worden. Een terechte vrees? Volgens de professor is het niet AI die je gegevens wilt gebruiken, maar zit het probleem bij de grote techbedrijven die verdienen aan je gegevens. 

Onlangs was er bijvoorbeeld commotie over de app van de Chinese webwinkel Temu, omdat de Temu-app meer data verzamelt dan gebruikers lief is. Postma zegt daarover: “Dat is het businessmodel van de bedrijven. Dat heeft niet zozeer iets met AI te maken.”

Misschien wil je voorzichtig weleens gebruik gaan maken van een AI. Maar je wilt geen verkeerde keuzes maken. Hoe doe je dat? “Je kunt AI alleen maar leren begrijpen door ermee te spelen”, zegt Postma. “Ik denk dat je juist kennis opdoet door AI te gebruiken.”

Je kunt ter kennismaking bijvoorbeeld op zoek gaan naar een AI die afbeeldingen kan maken. Volgens de hoogleraar zie je dan gelijk wat kunstmatige intelligentie al wél kan en wat nog niet. “Verrijk je kennis door ermee aan de slag te gaan. Je hoeft niet tot in detail te weten hoe het werkt.”

De hoogleraar nodigt mensen uit: “Praat er niet over maar probeer het eens uit en vorm daarna pas je oordeel.” De onderstaande afbeeldingen zijn een voorbeeld wat een AI kan maken.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Met de komst van AI kunnen we nu heel snel en eenvoudig afbeeldingen maken of de spelling controleren van grote tekstbestanden. Kun je de mogelijkheden die AI biedt beschouwen als een vooruitgang voor ons allemaal? “Dat kan zo zijn, maar dat kan ook niet zo zijn”, stelt de hoogleraar. “In China is het bijvoorbeeld geen verrijking voor je leven, want daar word je met behulp van AI digitaal gecontroleerd.”

De AI-expert is echter van mening dat wij er in het dagelijks leven op vooruit kunnen gaan als we meer gebruik maken van AI. Hóe je het benut, maakt het verschil, vindt Postma. “AI kan een verrijking zijn voor je leven als je het goed in kan zetten. Ik bespaar zo’n vier uur per week door het gebruik ervan. Voor het uitvoeren van heel saaie taken zoals een tabel uitwerken, kan het je enorm veel tijd besparen.” K

Maar klakkeloos vertrouwen op AI doet de hoogleraar niet. “Je moet het natuurlijk wel even controleren.”

Afbeeldingen, video’s, artikelen en muziek. Je zou het allemaal kunnen maken met behulp van AI-toepassingen. Hoe weet je of iets echt is, of dat het gemaakt is door AI?

Volgens Postma is het inderdaad lastig om te beoordelen of iets mensenwerk is of een product van een AI-programma. “Het wordt bovendien steeds moeilijker om dat onderscheid te maken. Tegelijkertijd komen er meer tools die AI kunnen herkennen, maar die zijn die al snel achterhaald omdat AI zich blijft ontwikkelen.”

Hoe moet je hier als eenvoudige gebruiker mee omgaan, bijvoorbeeld als het gaat om het volgen van nieuws? “Zorg voor een betrouwbare bron”, raadt Postma aan. “Er zijn nieuwsinstanties die feiten controleren en een naam hoog te houden hebben.”

Internet is één grote bron van informatie, maar helaas is niet elke bron betrouwbaar. De hoogleraar geeft mee: “Door meerdere bronnen te gebruiken, verklein je de kans dat je iets leest wat door AI gemaakt is. “

De mogelijkheden van AI zijn groot. Een plaatje of video is in een handomdraai gemaakt. Staan er beroepen op de tocht? De professor maakt zich geen zorgen dat er werk verloren gaat. Volgens Postma moeten we AI juist omarmen en gebruiken als hulpmiddel, bijvoorbeeld op de werkvloer.

Postma zegt daarover: “Kijk hoe je AI kunt inzetten om je baan nuttiger te maken zodat je meer waard ben voor je werkgever. En mensen met fysieke banen hoeven zich voorlopig helemaal geen zorgen te maken. “

Als we gebruikmaken van een dienst als Google of Facebook, krijgen we bij het eerste bezoek of bij het aanmaken van een account de vraag of we akkoord gaan met de algemene voorwaarden. De meeste gebruikers accepteren de voorwaarden direct, zonder deze überhaupt te lezen. Dit soort grote Amerikaanse techbedrijven zetten volop in op gebruik van kunstmatige intelligentie. Is het bij hen in goede handen?

“Zonder die bedrijven hadden we niet de innovatie die AI nu doormaakt”, zegt de hoogleraar. Daar kan Europa nog wat van leren, vindt hij.

Door de strenge Europese wetgeving rond digitale privacy is de hoogleraar ervan overtuigd dat er een goed juridisch vangnet is om misbruik te voorkomen. “Een bedrijf als Microsoft wil haar services immers óók aanbieden in Europa, maar daarvoor moeten ze wél aan onze wetgeving voldoen. “

Een auto die zelf inparkeert of een koelkast die zelf producten bestelt. Hoe ziet onze toekomst eruit? Kan AI straks zonder tussenkomst van een mens zelfstandig gaan handelen? Postma tempert de zorgen die mensen hierover hebben. “Wat hierachter zit, is het science fiction-idee dat robots zelf beslissingen gaan maken en de wereld overnemen. Dat is niet terecht, AI is geen mens maar een machine. “

De professor vergelijkt het met de thermostaat in huis. “Je hebt de verantwoordelijkheid van het inschakelen van de verwarming aan de thermostaat gegeven. Als de temperatuur in huis te laag is, bedenkt hij zelf dat de verwarming aangaat. Dat is een autonoom systeem, maar dan heel eenvoudig. Een AI is natuurlijk veel complexer dan een thermostaat, maar is nog steeds geen zelfdenkend systeem.“

Moet de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie worden afgeremd, om toekomstig misbruik te voorkomen? Volgens Postma ligt het potentiële probleem niet bij de AI zélf, maar bij de grote techbedrijven die ermee aan de haal kunnen gaan:

“Wat ik niet goed vind is dat die bedrijven ontzettend groot en machtig zijn. Er moet meer regelgeving komen, maar zonder dat het ten koste gaat van de innovatie”, vindt de hoogleraar. “Die hebben we juist nodig.”

AI kent veel verschillende verschijningsvormen. Gebruiken wij niet al veel meer AI dan dat we denken? Ja, beaamt de professor zonder voorbehoud. “Het zit tegenwoordig overal in.”

Veel slimme producten maken al gebruik van AI. Zoek je weleens iets op het internet? Dan word je volgens hoogleraar Postma voortdurend geconfronteerd met AI, zonder het te weten. “Dat klinkt eng, maar het zijn eigenlijk allemaal tools om het ons makkelijker te maken. Tegenwoordig heb je overal apps voor. En je kan ervan uitgaan dat achter die apps altijd wel een vorm van machine learning of AI zit.”

“Ik denk dat AI en mensen samen heel goed hand in hand kunnen gaan. Kunstmatige intelligentie kan helpen om menselijke afwegingen te versterken. Wij mensen hebben nou eenmaal dingen waar we minder goed in zijn. Tuurlijk zijn er de gevaren, maar we moeten het óók zien als een versterking. We zijn niet zo slim als we zelf denken. Tegelijkertijd beschikken wij over unieke menselijke eigenschappen die een AI nooit zal overnemen.”