Zet TikTok Tammo het Groningse dialect weer op de kaart?

Mensen met een dialect of accent worden in de randstad al snel afgedaan als dom. Onterecht natuurlijk. Maar hoe komt dat?
 
Het dialect dreigt uit te sterven, volgens hoogleraar Germaanse taalkunde aan de Universiteit van Amsterdam Arjen Versloot. Steeds minder kinderen groeien er mee op. Ze spreken nog weinig met natte T, zachte G of Twente Oe. Maar dat betekent niet dat het dialect niet juist in populariteit kan winnen. Zo blijkt wanneer TikTok Tammo, alias Johannes Peetsma, afgelopen zomer zijn typetje introduceert op het gelijknamige platform. Daar zet hij met korte sketches het Groningse dialect (weer) op de kaart bij jongeren. En met succes: zijn account telt bijna honderdduizend volgers. Ter illustratie: de provincie Groningen telt zo’n 585.000 inwoners, waarvan zo’n 87.000 jongeren tussen de 15 en 25 jaar: de doelgroep van de TikTokker. Het is dan ook niet gek dat Peetsma eind december is uitgeroepen tot Groninger van het jaar 2020.

Op het account deelt Peetsma video’s waarin hij korte sketches opvoert. Grappen die voor Groningers herkenbaar zijn. En dat gebeurt natuurlijk in het Groningse dialect. ‘Sinds ik TikTok Tammo ben geworden ben ik steeds meer met de taal bezig. Ik ben niet Gronings opgevoed, mijn ouders spraken geen Gronings met mij. Maar mijn opa en oma wel. Maar ik ben het nu steeds meer gaan lezen en dan kom je mooie woorden tegen’, vertelt Peetsma bij Dijkstra en Evenblij Ter Plekke. Die woorden komen dan terug in zijn video’s.

Dom?
Maar het behouden of zelfs exploiteren van je accent wordt niet overal gewaardeerd, zo ervaart de Twentse Alicante-redacteur Shayno als ze in Hilversum aan het werk gaat. Daar probeert ze zoveel mogelijk ABN te praten. ‘Op het werk onderdruk ik het wel’, aldus Shayno. Er is haar namelijk verteld dat ze dat accent hier maar beter niet kan gebruiken. ‘Er is mij bij NPO 1 Radio weleens gezegd dat ik beter niet echt Twents kan praten; dat ik mijn echte accent beter kan onderdrukken, omdat de luisteraar anders zou denken dat ik heel dom ben.’ Deze opmerking versterkt voor Shayno het gevoel dat ze al langer heeft; dat mensen een vooroordeel hebben over mensen met een accent. In dit geval dat ze dom zijn.

Onderdrukken
Ook Thijs, die Brabants spreekt, heeft zich eerder in zijn werk voor de radio laten leiden door de gedachte dat hij zijn accent moet onderdrukken. Zo heeft hij lange tijd geoefend op spraak waarin geen zachte g voorkomt, op die manier was hij ook enige tijd op de radio te horen. ‘Als ik dat nu terughoor moet ik bijna overgeven. Nou ja, overgeven is een groot woord, maar ik denk wel: waarom deed ik dat toen? Ik zou dit nu nooit meer doen’, zegt hij na het horen van het fragment. ‘Ik dacht dat het zo hoorde; in Hilversum praat je ABN. Dat komt vanuit een soort minderwaardigheidsgevoel.’ Nu doet hij dat niet meer. ‘Als je mijn accent niet wil hebben dan niet, dan ga ik wel ergens anders werken.’

Randstedelijk accent
De onderwaardering van dialecten is meer dan een ‘gevoel’ dat Shayno heeft. Sterker nog ook de wetenschap verklaart dat het ene accent je duidelijk populairder maakt dan het andere. Het komt er kort gezegd op neer dat hoe verder een accent van de ontstaansplek van de standaardtaal ligt, des te minder prestige het heeft, volgens taalwetenschapper Stef Grondelaers. ‘Het dialect dat aanvankelijk als model voor de standaardtaal dient heeft altijd prestige. In Nederland is dat de omgeving van de Haagse kanselarij. En bij uitbreiding de hele Randstad.’ Hoe verder je van de Randstad komt, hoe minder prestige een dialect heeft. Met prestige bedoelt Grondelaers status: ‘Traditionele superioriteit, wat te maken heeft met hoog inkomen, goed opgeleid en netjes zijn.’ Om die reden wordt er over Shayno gedacht dat ze dom zou zijn omdat ze een Twents accent heeft. Maar de maatstaf verschuift tegenwoordig wel enigszins. Zoals te zien is bij Rotterdams. Daar gaat het niet per se om dat deftige prestige - zoals Grondelaers dat hierboven beschrijft - maar om een modern soort prestige van stout en uitdagend.

Naarmate we andere dialecten dan het ABN-dialect meer horen worden deze ook normaler, waardoor ze minder snel een klasse-stempel zullen drukken op de persoon. Iemand als TikTok Tammo werkt daaraan mee. Zijn video’s worden tegenwoordig ook veelvuldig bekeken buiten zijn provincie. En daarbij helpen de video’s om de taal onder jonge Groningers weer populair te maken. Er wordt vaak gesproken over het uitsterven van dialecten zoals de Groningse. ‘TikTok Tammo brengt dat weer een beetje tot leven. Daar ben ik wel blij om’, vertelt Peetsma.

Uitsterven
Of het dialect zal uitsterven, zoals hoogleraar Versloot, voorspelt is de vraag. Volgens Ellen Peters, de schrijver van Twents voor Dummies, zal het zo'n vaart niet lopen. 'Dat zeggen ze al jaren. We zijn er nog steeds. Ik denk dat de functie van de taal verandert. Ik denk dat het een soort straattaal bent. We zullen niet meer, zoals onze grootouders, helemaal in dialect praten. (...) Het zal meer een identiteit worden', aldus Peters in Spijkers met Koppen. Zoals ook niet Groningers de woorden van TikTok Tammo nu in hun dagelijks leven introduceren omdat ze de perfecte verwoording vormen voor een situatie waar ze in het ABN nog geen term voor hadden.