Waar loopt een huisarts in de volkswijk Zuilen tegenaan?

In hoeverre bepaalt de plek van je wiegje de rest van je leven? Corinne Collette, die jarenlang als huisarts werkte in de volkswijk
Zuilen (Utrecht) ziet vooruitgang, maar ook veel gestapelde ellende. 

Het moet een gedecideerde pennenstreek zijn geweest, twee eeuwen geleden op de landkaart van Utrecht. Misschien dat Napoleon hem zelf wel heeft gezet. De pennenpunt aan de rand van het centrum, liniaal erbij en rrrrrats: een streep richting Amsterdam. Daar kwam-ie, de Amsterdamsestraatweg, een van de bekendste Utrechtse straten en onderdeel van de route impériale nr. 2, die tussen Parijs en Amsterdam liep. De straat verbond de binnenstad met de wijken Pijlsweerd, Ondiep en Zuilen – toen nog aparte gemeenten. 
Het werd al vrij snel een allee van statuur. Sjieke winkels, deftig volk, flaneren kun je leren. In 1954 werd Zuilen onderdeel van de stad Utrecht met de Amsterdamsestraatweg als toegangsweg. Nog steeds een bruisende straat, eentje waar je wezen wilde. 

Maar het kan verkeren. Langzaam verdween de allure en raakte de Amsterdamsestraatweg in verval. En zo verging het heel Zuilen. Van een vrolijke volksbuurt, eentje waar de deuren openstonden en de kinderen op straat speelden, werd het grimmiger. Een rijke buurt was het nooit maar nu werd de armoede voelbaar. Toen er steeds meer gastarbeiders gingen wonen, kwam er onderling onbegrip. Langzaam gingen de deuren dicht, hoewel de volkse warmte ook weer nooit helemaal verdween. Maar Zuilen werd in het laatste kwart van de vorige eeuw een wijk waar dubbeltjes geboren werden, en zie dan maar eens een kwartje te worden. 

Of het kan? Tuurlijk. Kijk maar naar Ondiep, de buurt naast Zuilen, in alles van hetzelfde kaliber. Arbeidershuizen, arm maar warm. Dat is waar de familie Sneijder opgroeide, met Wesley en de bal op een pleintje, net als z’n broertje Rodney, z’n broer Jeffrey, en al die andere jochies uit de buurt met een e en een y achterin hun voornaam. Schoffies waren het, maar aardige -schoffies. Meestal dan. 

En dubbeltjes dus. Maar het dubbeltje Wesley is een kwartje geworden, of een hele gulden misschien wel.
Een uitzondering, dat wel. Iemand die weet wat voor wijk Zuilen is, waarom er dubbeltjes geboren worden en waar die dubbeltjes mee te kampen hebben, is Collette. 34 jaar was zij werkzaam als huisarts in de buurt, in 1983 opende ze er haar praktijk. ‘Een arbeiderswijk was het,’ vertelt ze, ‘waar heel veel armoede heerste. Samen met Jan Lentink met wie ik daar de praktijk begonnen ben, wilden we kijken wat we als huisarts konden doen voor mensen die – laten we het zo maar noemen – aan de onderrand van onze samenleving leven.’

1983 dus. Als de mensen al werk hadden, dan was het meestal in de fabrieken. De Demka Staal het Werkspoor. Colette: ‘Maar er was zeker cohesie in de wijk. Men kende elkaar, er waren ruzies en die werden dan weer bijgelegd. Of niet, maar dan was dat ook weer bekend bij iedereen.’
Hecht dus, ons kent ons. Maar geleidelijk kwamen daar barstjes in. In de jaren 80 stroomde de buurt langzaam vol met Turkse en Marokkaanse gastarbeiders. Het mengde maar moeizaam. Er ontstond een hangjongerencultuur. Eentje die in de jaren 90 uit de hand liep, met criminaliteit en drugsoverlast.  Dubbeltjes werden stuivers – dat klinkt hard, maar zo ging dat.

Wat Collette opviel: de stapeling van problemen bij mensen. Niet overal in Zuilen, maar met name in de slechtere delen waren de rugtasjes vaak vol. ‘Meer dan op andere plekken in Utrecht en Nederland,’ vertelt ze. ‘Lichamelijke problemen, psychische problemen, mensen die in de schuldhulpverlening zitten. Dat allemaal bij elkaar. En heel lage gezondheidsvaardigheden. Bijvoorbeeld: niet weten hoe je met koorts om moet gaan, niet weten hoe je met pijn om moet gaan die niet direct een lichamelijke oorzaak heeft. Dus halsoverkop naar de huisarts rennen als een kind koorts heeft en dat blijven doen. Niet na één keer uitleg weten: dat hoeft niet. Nee, de kinderen en ook de kleinkinderen komen weer acuut met koorts aanrennen, want ja, koorts is eng. Of moeders die met hun kinderen in de kinderwagen bij mij op spreekuur kwamen met een kind dat nét in staat was om iets te kunnen pakken maar dan wel al een zakje chips bij zich had.’

En nog zoiets: de oververtegenwoordiging van één ouder gezinnen. Collette: ‘Het aantal banen op het aantal inwoners in dat gebied is ontzettend laag. Werkeloosheid dus, maar niet alleen in de zin van geen werk meer kunnen krijgen maar echt überhaupt niet meer aan werk tóékomen. Daar word je niet gelukkig van.’
Armoede en een slechte gezondheid gaan hand in hand, merkte ze. ‘Als je suikerziekte hebt, krijg je adviezen van een praktijkondersteuner om gezonder te leven. Maar gezonde voeding is duurder dan ongezonde voeding. Of kinderen die opgroeien in gezinnen waar geen geld is om mee te doen aan schooluitjes of voor sport, die krijgen een achterstand. Die leren minder goed om met andere kinderen om te gaan, leren niet te genieten, die zien dat andere kinderen het beter hebben. Of als je schulden hebt, dan slaap je niet. En als je niet slaapt ben je niet fit.’
Dus zo ontstaan ze, die stapeltjes van problemen. De rugzakjes vol. Maar toch, hoe hoog het stapeltje ook is, hoe vol de rugzak: je kúnt je eraan ontworstelen. Colette: ‘Er zijn kinderen van allochtone ouders uit het Rifgebergte die analfabeet waren, maar toch – met de liefde van hun ouders – hogerop zijn gekomen. Leerkrachten kunnen daar ook een belangrijke rol in spelen.

Eigenlijk zou je ieder kind individuele begeleiding gunnen. Dat kun je niet in grote processen regelen. Er moet worden gezien wie je bent, dat je iets in je mars hebt. En ik denk dat iedereen iets in zijn mars heeft, alleen niet iedereen wordt gezien. En dan duik je in de massa van mensen die het niet beter krijgen. Om ergens voor te gaan vechten moet je ook het idee hebben dat er iets is dat het waard is om voor te vechten.’

En nu, hoe staat Zuilen ervoor. Is er in 34 jaar dan niks veranderd? ‘Jawel,’ zegt Collette. ‘Er zijn zeker verbeteringen geweest. Veel vreselijk slecht onderhouden flatgebouwen en huizen zijn gesloopt en daar is nieuwbouw voor in de plaats gekomen. Dat kun je zien als je door de wijk heen gaat, er zijn een paar stukken langs de Vecht waar nog aan gebouwd wordt, maar er is wel degelijk een verbetering ingezet. Dat heeft natuurlijk ook gezorgd voor nieuwe inwoners. Inwoners met een hoger inkomen, beter opgeleid. Degene voor wie ik de laatste jaren in mijn praktijk nog gezorgd heb als dokter, waren wel degenen die uit het oude deel waren, die bleven bij mij in de praktijk, dus in mijn eigen dagelijkse werk bleef er nog relatief veel van die gestapelde ellende zichtbaar. Maar mijn collega’s, die hadden een mengeling, die kwamen ook hoger opgeleide patiënten tegen die veel meer zelf aan konden. In z’n totaliteit is de wijk verbeterd. Hoewel ik nu ook signalen krijg dat het weer minder goed gaat. Precies op de plek die vroeger het epicentrum van hangjongeren was, is het weer een ontzettende chaos geweest tijdens de jaarwisseling. Heel erg jammer. Dat het dus ondanks allerlei verbeteringen in de wijk, níét lukt om het helemaal goed te krijgen. En dat het misschien zelfs wel weer helemaal de verkeerde kant op gaat.’ 
 

Door: Renée Scholtermeijer, bewerking door Kees van Unen