“Muren schieten momenteel als paddenstoelen uit de grond”

Waar oude muren vaak bedoeld waren om een vijand de toegang te ontzeggen, houden veel nieuwe muren en hekken momenteel vluchtelingen en migranten tegen. Wereldwijd wordt er flink doorgebouwd, alléén al in Europa staan er nu negen nieuwe muren en hekken.

In het nieuwe seizoen van De Muur bezoekt Menno Cuba, Botswana, Detroit, Hongarije, Calais, Oekraïne en Ceuta. Hij vraagt zich af waarom er nog steeds zoveel nieuwe muren en hekken worden neergezet en welk effect ze hebben op de mensen die aan weerszijde leven. Aan Menno, tevens de bedenker van de serie, stelden we de volgende vragen:

“Het maken van het eerste seizoen kwam voort uit pure verbazing. Ik stond perplex van het feit dat er 25 jaar na de val van de Berlijnse Muur nog steeds zoveel muren bestonden. In het eerste seizoen was ik nog redelijk naïef. Vaak ging ik toen op pad met de gedachten: dit kan toch niet waar zijn?”

“Door de eerste reeks ben ik een stuk wijzer geworden. Muren schieten momenteel als paddenstoelen uit de grond, want wereldwijd is men erg bang voor bedreigingen van buitenaf. Soms terecht, maar vaak ook onterecht. Overal is nationalisme en isolationisme voelbaar, soms gevoed door populisme of mensen die proberen een angstbeeld te creëren van een nabijgelegen buurland. In het nieuwe seizoen zoeken we het iets dichter bij huis, géén ver-van-je-bed-show meer, want ook in en rondom Europa bouwen wij muren en worden we geconfronteerd met de gevolgen ervan.” 

“Alle reizen en ontmoetingen hebben onuitwisbare indrukken op mij achtergelaten. Zowel de locaties als de mensen die ik heb ontmoet. Tijdens de opnames hebben we veel bijzondere dingen meegemaakt: zo was ik in Cuba de eerste Westerse presentator die werd toegelaten aan de Cubaanse kant van de Amerikaanse marinebasis Guantánamo Bay.”

“Daarnaast ben ik ’s nachts met de straatarme Zimbabwanen illegaal de grens met Botswana overgestoken. Deze mensen zoeken werk om wat geld te verdienen, maar eenmaal in het rijke welvarende Botswana lopen zij vaak grote kans opgepakt en teruggestuurd te worden. Merkwaardigerwijs lijkt niemand zich daar druk over te maken – noch de Zimbabwanen die hun uitzetting bijna laconiek ondergaan, noch de inwoners van Botswana die de nieuwe onderklasse grosso modo negeren. Want als het vandaag niet lukt, dan misschien wel morgen.”

“Ja, zonder meer. In alle gevallen beïnvloeden de muren en hekken het dagelijks leven van de mensen die er wonen. Dit gebeurt bijna altijd op een negatieve manier. Toch zijn er ook goede voorbeelden.” 

“De bejaarde inwoners van een dorpje aan de Hongaarse grens met Servië voelen zich juist door de anti-immigratiehekken beschermd. Voorheen werden zij bijna overlopen door duizenden Syrische vluchtelingen en hadden ze last van mensensmokkelaars die in hun tuinen rondstruinden. Hekken zorgen in zulke gevallen voor veiligheid.”

“Sinds de Tweede Wereldoorlog, en zeker sinds de begin jaren ’90, zijn we opgegroeid in een veilig, vrij en welvarend Europa, waar grenzen wegvielen en waar veel mensen veiligheid konden vinden.”

“Maar momenteel plaatsen we zwaarbewaakte muren en hekken om vluchtende mensen, die op zoek zijn naar een beter leven, tegen te houden. Solidariteit is omgeslagen in angst. In het nieuwe seizoen willen we geenszins de problemen waarmee Europa momenteel geconfronteerd wordt bagatelliseren, maar wel willen we laten zien welke maatregelen er in onze naam worden genomen. In Nederland leven we in een zeer bevoorrecht stukje van de wereld, betrekkelijk ver weg van veel ellende, maar we moeten er ons van bewust zijn dat die buitengrenzen voor en door ons worden bewaakt en ook bevochten. Dagelijks sterven er mensen die op zoek zijn naar een beter leven aan die grenzen.”