Vrouwvriendelijk Rwanda: niet perfect, maar Nederland mijlen vooruit

In de nasleep van de genocide hebben vrouwen hebben het land sterker en veiliger opgebouwd. Maar ondanks de grote vooruitgang, kampen veel van deze sterke, invloedrijke vrouwen nog altijd met seksisme achter gesloten deuren. Veel oudere mannen houden vast aan de traditionele rollenverdeling. Naast haar werk, is de vrouw thuis vaak nog verantwoordelijk voor alle huishoudelijke taken. Het idee dat mannen sterker — en daarmee beter — zijn heerst en vindt op specifieke plekken in de arbeidsmarkt nog steeds weerklank.

Zo bestaat de toerismesector in Rwanda ook vandaag nog vrijwel geheel uit mannen. Dit komt voort uit het idee dat vrouwen niet sterk, lenig en behendig genoeg zijn om als gids reizigers door de jungle te leiden.

Maar dergelijke achterhaalde vooroordelen blijven niet onbestreden. Zo spraken wij in 2020 met Jeanette, deel van de Rwanda Women Birders Club, een collectief van uitsluitend vrouwelijke gidsen. Geïnspireerd door hun moeders, oma’s en alle vrouwen om hen heen strijden zij om ook in de toeristenbranche vrouwenrepresentatie aan de man te brengen. De vrouwen staan voor elkaar in, regelen opdrachten voor elkaar en reizen samen om meer kennis op te doen over toerisme en om van elkaar te leren.

Van belang is het voor ze dat vrouwen in elkaar investeren. Al het geld dat de leden van de Birders Club verdienen, stoppen ze terug in het collectief. Van dit geld bekostigen ze boeken, benodigde equipment zoals verrekijkers en bijvoorbeeld trainingen. Het doel: andere vrouwen inspireren in zichzelf te geloven, de wereld in te trekken en de liefde voor de natuur delen. Ze vinden trots in het breken van gendernormen, het doorbreken van verwachtingen en het tonen van hun talenten.

De genocide in 1994 was het gevolg van een geschiedenis van diepgewortelde vooroordelen tussen de Hutu’s en Tutsi’s, jarenlange koloniale onderdrukking, sociale uitsluiting en segregatie. In een span van 100 dagen werden naar schatting zo’n 800.000 Tutsi’s en deels Hutu’s vermoord. Uiteindelijk werd ongeveer 75% van alle Tutsi’s weggevaagd. Het overgrote deel van de slachtoffers? Mannen. Een jaar later bestond Rwanda dan ook voor 78% uit vrouwen. Dat het land nu behoort tot de veiligste landen ter wereld, is grotendeels aan hen te danken.

In het land heersten sterke gender-normatieve opvattingen: de vrouw is zwak, blijft thuis, en zorgt voor de kinderen en de man is sterk, leidt, begeeft zich in de publieke ruimte en bouwt carrière. Mannen zijn in dit gedachtegoed toekomstige soldaten en dus een dreiging. Daarmee werden zij het primaire doelwit van de moordpartijen.

Toen vrouwen bijna als enige overbleven, veroorzaakte dit een gigantische verschuiving in het traditionele beeld. Er waren simpelweg geen mannen meer over om de functies te bekleden die altijd ten onrechte werden gezien als ‘mannenwerk’. President Kagame — bij wiens beleid ook absoluut vraagtekens gezet moeten worden — moedigde dit aan. Want hoe kon het land ontwikkelen als meer dan de helft van de bevolking werd achtergelaten?

En dus traden vrouwen massaal het publieke veld in. Hoge functies als politiechef en politicus, maar ook zware beroepen als bouwvakker en theeplukker worden nu allemaal bekleed door vrouwen. Vrouwen zijn landbezitters, leggen nieuwe wegen aan of creëren wetten.

Rwanda veranderde in korte tijd tot een land met een beleid dat bijna nergens ter wereld zo progressief is. Hoewel de grondwet stelt dat vrouwen minstens 30% van de overheidsfuncties moeten bekleden is dit in de realiteit dus meer dan 60%. En ook nu nog vervullen vrouwen 84% van de arbeidsparticipatie. Subsidies moedigen vrouwen aan langer door te studeren voor hoge posities en tot elk deel van de samenleving druppelt de gelijkheid van vrouwen door. Kinderen in Rwanda nu groeien op tussen inspirerende vrouwen die niet alleen streven naar verandering, maar het ook waarmaken.

Je hoeft niet zo fysiek sterk te zijn als een man. Alles wat je nodig hebt is passie, zo luidt de boodschap die Jeanette mee wil geven aan vrouwen wereldwijd. En passie, dat hebben de leden van de Rwanda Women Birders Club. Met open armen verwelkomen ze nieuwe vrouwen.

Want hoe meer vrouwen actief zijn in toerisme en andere werkvelden waar gendernormen nog leven, hoe beter het met vrouwen overal gaat. En met Rwanda zelf. Want, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek: hoe beter het met vrouwen gaat, hoe gezonder en gelukkiger de samenleving waar zij in leven in zijn geheel is.

Volgens Jeanette is juist het geloof in jezelf, in je eigen kracht, je eigen passies en talenten én het nastreven daarvan nodig om verdere vooruitgang te bewerkstelligen. Vrouwen in Rwanda zien volgens haar steeds meer in hoe krachtig ze zijn. De Rwanda Women Birders Club is een prachtig voorbeeld voor én van deze ontwikkeling. Ze zijn dan ook nog lang niet klaar met de strijd tegen genderongelijkheid in een van de meest gendervriendelijke landen ter wereld.