Niet meer welkom: dit doen Europeanen met hun kerstboom

De pijlen vliegen je bijna nog om de oren en de straat rookt een beetje na. Je buik is overvol van de oliebollen en appelflappen, en eigenlijk was je nog maar amper bijgekomen van het kerstdiner. De feestdagen zijn (eindelijk) achter de rug. En dáár hoort een verse start bij. Je zorgvuldig opgetuigde kerstboom niet. Out with the old, in with the new. Gelijk even stofzuigen.

Wat doen we met die kerstboom? In Nederland heb je het misschien wel eens gezien: een kerstboomverbranding, maar wij zijn niet het enige land dat graag de fik erin gooit. Deze warme traditie is niet zomaar uit de lucht komen vallen. Hoewel de precieze geschiedenis onduidelijk is, lijkt deze losjes verbonden te zijn met Driekoningen op 6 januari. Door heel Europa vind je daarom verschillende variaties op dit eeuwenoude ritueel. Eén variatie is die van de kerststronk of yule log: een stuk stam van een naaldboom dat gezinnen in Europa en Noord Amerika lieten branden tot de twaalfde dag na Kerstmis. De Catalaanse Tió de Nadal vindt ook zijn oorsprong als brandhout.

De kerstboom staat steeds eerder en we willen er zo lang mogelijk van genieten, want zo’n boom optuigen is niet niks. Maar dit betekent dat we er ook eerder klaar mee zijn, en laat aftuigen en opruimen nu net een van de grootste ergernissen van de feestdagen zijn. Maar wanneer moet hij weg? Het antwoord is simpel, wanneer jij wil. Net na kerst of de jaarwisseling mag hij van menig landgenoot de container in. Niet zo gek als de versiering in september al in de schappen ligt. Traditiegetrouw is er wel een vast moment: Driekoningen op 6 januari. De meeste mensen lozen de boom op of vóór deze christelijke feestdag. Liet je vroeger de boom staan voorbij Driekoningen? Dan was dat echt not done. Later aftuigen zou onheil veroorzaken, maar niet veel mensen geloven dat nog. Weg ermee dus. Maar waar gaan al die bomen heen? Helaas niet naar een betere plek.

Ten opzichte van de rest van Europa zijn kerstboomverbrandingen het populairst in Nederlandse en Vlaamse gemeenten. De bomen worden aan het begin van het jaar verzameld en verbrand op een grote brandstapel. Jongeren verzamelen de kerstbomen en leveren deze in. Soms krijgen ze hier iets voor terug. Zoals bijvoorbeeld snoep of een paar euro. De bomen worden vervolgens in de brand gezet. Vaak is de brandweer hierbij aanwezig. In de jaren zeventig kwam het voor dat jongeren zelf kerstbomen gingen verzamelen om deze vervolgens in ‘’eigen beheer’’ te verbranden. Dit gebeurde vooral in Den Haag. Dit ‘Kegsbaume rausen’ kon er hard aan toe gaan. Als gevolg werd het zelfstandig verbranden van kerstbomen in de jaren negentig steeds minder toegestaan.

Hoewel wereldwijd gebruikelijk, sterft de kerstboomverbranding een stille dood. Vanwege duurzaamheid en veiligheid stoppen veel gemeentes met het organiseren ervan. De grote hoeveelheid CO2-uitstoot maakt de traditie onverantwoord. In zowel België als Nederland wordt er daarom langzaam afscheid van genomen. Om kerstboomverbrandingen tegen te gaan kunnen kinderen in veel gemeentes bomen inleveren, ook dan krijgen ze er iets voor terug. In Arnhem was er voor het laatst een kerstboomverbranding in 2020 en in bijvoorbeeld Schijndel in 2022. Wil je dit fenomeen een keer meemaken? Dan zou dit jaar zomaar eens je laatste kans kunnen zijn.

Niet alleen kerstboomverbrandingen zijn populair. In Letland worden boomstronken verbrand. In het centrum van Riga verzamelen de Letten zich ieder jaar voor een verbrandingsceremonie, die door historici als oude voorloper op de kerstboomtraditie wordt gezien. Het idee is dat de stronken symbool staan voor alles wat er fout ging dat jaar. Je verzamelt al je slechte gedachten en zorgen in de houtblokken voordat ze in rook opgaan. Daarna heb je ruimte voor een verse start. In Lent, Luxemburg wordt buergbrennen gevierd. In België en Frankrijk: dimanche des brandons. Gebaseerd op oude tradities die het einde van de winter en het begin van de lente representeren, is ook dit een publieke verbranding van een houtstapel of kruis.

Terwijl wij langzamerhand stoppen met boomverbrandingen beginnen ze er in Amerika op sommige plekken juist mee. Sinds een jaar of tien wordt er in Newburyport, Massachusetts een plaatselijke kerstboomverbranding georganiseerd. Mensen vinden het een slimme manier om van hun bomen af te komen en maken er een gebeurtenis voor de hele gemeenschap van. Het einde van het kerstseizoen wordt gemarkeerd met muziek, foodtrucks en niet te vergeten, een groot vuur. Niet alleen in Newburyport wordt een kerstboomverbranding georganiseerd. Door heel New England wint de traditie het aan populariteit.

Nu blijkt dat kerstboom- en stronkverbrandingen niet goed zijn voor het milieu, lijkt het langzaam tijd de tradities te laten gaan. En dat is allesbehalve makkelijk. Gelukkig zijn er veel alternatieven. In grote steden worden de bomen vaak opgehaald na de jaarwisseling. Zet hem simpelweg langs de weg op het door jouw gemeente aangegeven moment en een dag later is ‘ie als sneeuw voor de zon verdwenen. Afhankelijk van je gemeente worden de bomen verwerkt tot biomassa of compost. Hoewel weinig mensen met plezier de boom op de achterbank gooien om er mee naar een afvalpunt te rijden, is dit wel een goede oplossing. Veel gemeentes hebben vaste inleverpunten waar je je boom kan afgeven.

Een optie die steeds populairder wordt is het ‘boom adopteren’. Je koopt een boom en brengt deze na kerst weer terug naar de kwekerij of kerstboomboerderij. Het volgende jaar kan deze dan opnieuw gebruikt worden. Een boom met kluit kopen is sowieso een goede optie. Op veel plekken kan je de boom (met toestemming) in het bos planten. Of als je de ruimte hebt: plaats ‘m in je eigen tuin. Ook kan je je boom versnipperen voor compost of afgeven bij sommige dierentuinen. Dieren kunnen er dan mee spelen of er hun nagels of tanden aan slijpen. In Amsterdam kan je ‘m zelfs kwijt bij een bierbrouwerij die er bier van maakt.