Waarom elfen in IJsland meepraten over besluitvoering

Elfen. We kennen ze uit sprookjes of als de helpers van de kerstman. Maar in IJsland heeft bijna elke familie wel een verhaal over deze wezens. Volgens een onderzoek uit 1998 gelooft zelfs meer dan vijftig procent van de bevolking in het huldufólk: het verborgen volk. Een onderzoek uit 2007 stelde zelfs dat maar liefst tachtig procent hun bestaan weigerde te ontkennen.

De onderzoeken zijn breed bekritiseerd. Beiden rekenden mensen die de mogelijkheid van het bestaan niet ontkenden maar niet actief geloofden mee als gelovigen, waardoor de percentages hoog uitvielen. Uit het laatste onderzoek bleek dat maar acht procent zeker wist dat ze echt zijn. Maar één ding is zeker: het huldufólk speelt een grote rol in het IJslandse leven, ook voor de twijfelaars en ongelovigen.

IJslandse elfen lijken niet op de elfjes die wij uit sprookjes kennen. Het verborgen volk lijkt qua uiterlijk veel op de mens, al kunnen ze veel kleiner of veel groter zijn dan wij. Ook in gedrag zijn ze menselijk: ze verbouwen voedsel, houden dieren, leven in gemeenschappen en wonen religieuze diensten bij. Het grootste verschil: waar wij in zelfgebouwde huizen wonen, vertoeven onze verborgen vrienden in indrukwekkende natuurverschijnselen, zoals rotsen of heuvels.

Evenals de mens — al doen we soms alsof dit niet zo is — zijn de elfen zeer territoriaal. Verstoor ze in hun leefgebied en, zo gaat het geloof, ervaar de wraaklust van het huldufólk. Kapotgaande apparatuur, ongelukken en pech zijn voor zij die elfengebied dwarsbomen schijnbaar aan de orde van de dag.

Gezien verhalen van dit soort voorvallen zo wijdverspreid zijn, nemen de meeste IJslanders liever het zekere voor het onzekere. Al geloven ze dan niet uitgesproken in hun bestaan, de mogelijkheid ontkennen gaat te ver. Voor de meesten kan het geen kwaad om voor de zekerheid de hypothetische elfen en hun leefgebied te respecteren.

Hierdoor spelen deze wezens niet alleen op individueel niveau, maar ook in besluitvorming, op de arbeidsmarkt en in de infrastructuur een grote rol. Zo komt het voor dat men bouwplannen uitstelt, aanpast of volledig aflast omdat ze de vermeende elfen verhinderen. En dit gaat, geloof het of niet, vaak in overleg met de elfen zelf.

Dit was bijvoorbeeld het geval bij de Ófeigskirkja — een gigantische rots in de buurt van Reykjavík. Al jaren lagen er plannen om een weg aan te leggen door dit achtduizend jaar oude gebied. Milieuactivisten waren tegen. In 2012 kregen zij hulp van Ragnhildur Jónsdóttir. Ze was, zo vertelde ze, door het huldufólk gevraagd de plannen te dwarsbomen. De rots was namelijk een belangrijke kerk.

Eindstand? De weg kwam er, maar de rots werd met uiterste zorg en na lang overleg — met de elfen — dan eindelijk verhuisd. Volgens Jónsdóttir leken de elfen tevreden met de oplossing. In 2019 kwam een film uit die dit verhaal van Jónsdóttir volgt. Al staan de meeste IJslanders niet in direct contact met het niet voor niets Verborgen Volk, dergelijke mediators zijn wel vaker betrokken bij bouwprojecten. Soms worden ze zelfs ingehuurd voor onderhandelingen.

Maar goed ook, want het loopt niet altijd positief af. In de jaren zeventig verwoestte een bulldozer die een rots moest verplaatsen een waterpijp die naar een visboerderij leidde. Zeventigduizend forellen stierven in een nacht en in de dagen hierna volgden zoveel bizarre ongelukken dat men besloot het project zelfs helemaal op te geven. Een van de bouwmannen stelt dat hij sindsdien geteisterd wordt door pech — de wraak van de verstoorde elfen.

Op een andere plek in IJsland teistert een steen genaamd Elfhill de bouwplannen voor een weg al sinds de jaren dertig, toen een reeks ongelukken ervoor zorgde dat deze niet door konden gaan. In de jaren tachtig werden de plannen opgepakt en weer volgden problemen. Werkers weigerden zelfs nog maar in de buurt te komen van de plek. Tv-crews beweren zelfs dat camera’s het begaven wanneer ze op de steen gericht stonden. De uiteindelijke weg kwam er, maar met een grote bocht rond het gevaarte. Vandaag de dag slaan de omliggende huizen slaan zelfs een nummer over als referentie naar de onzichtbare buurtbewoners.

Dergelijke verhalen blijven zich voordoen. Het gevolg? In IJsland vind je intacte natuurverschijnselen op de meest onverwachte plekken. Wegen splitsen op voor rotsen, gigantische stenen maken in- en uitritten gevaarlijk en op de meest afgelegen plekken vind je door de mens gemaakte elfenhuizen. Maar de mooiste bijkomstigheid? De rol van dit geloof in natuurbehoud en activisme.

Want het feit dat deze wezens hun thuis vinden in de ongerepte natuur, betekent dat ook zij die enkel het zekere voor het onzekere nemen deze natuur willen behouden. Het Ministerie van Infrastructuur houdt puur rekening met hun bestaan uit respect voor IJslandse tradities, maar hierdoor benaderen zij elk project zo ecologisch verantwoord en respectvol mogelijk. Het (bij)geloof zorgt voor een milieubewustzijn dat op veel plekken mist. Dus: is het tijd om op zoek te gaan naar elfen in ons eigen landschap, al is het alleen maar om dit laatste te beschermen?