Dakar stroomt van creativiteit, maar draagt ook een koloniaal litteken

Dakar is met haar bijna vier miljoen inwoners niet alleen de grootste stad van Senegal, maar ook het kloppende hart van politiek, cultuur en economie. Wat valt er op? Een groot deel van de bevolking is jong. Heel jong. En dat zorgt voor een bruisende, energieke stad – maar ook voor uitdagingen. De jeugdwerkloosheid ligt hoog, en er is een kloof tussen het onderwijs en wat de arbeidsmarkt nodig heeft. Daarnaast groeit Dakar sneller dan de infrastructuur aankan. Basisvoorzieningen zoals gezondheidszorg en onderwijs kunnen de groei maar moeilijk bijbenen.

Dakar ligt op het schiereiland Cap-Vert, helemaal aan de westpunt van Afrika. De ligging is niet alleen symbolisch bijzonder, maar ook praktisch: de stad kijkt uit op de Atlantische Oceaan en is daarom een belangrijk knooppunt voor internationale handel. Bovendien ontvangt Dakar het hele jaar door golven en daarmee is het een van de bekendste surfbestemmingen van West-Afrika. In de wijk Almadies proef je die relaxte surfcultuur: van surfscholen en -bars tot rooftoprestaurants en een bruisend nachtleven.

Het schiereiland Cap-Vert werd eeuwen geleden al bewoond door de Lebu, een gemeenschap die leeft van visserij en landbouw. Deze oorspronkelijke bewoners waren diep verbonden met de natuur en spiritualiteit speelde een grote rol in hun leven. Dat zie je terug in met name de wijk Yoff, een van de oudste vissersnederzettingen van Dakar. Hier liggen nog steeds kleurrijke pirogies (vissersboten) op het strand. Een van de bekendste rituelen is Appel des Esprits, een jaarlijks terugkerend ceremonieel moment waarbij de Lebu hun voorouders eren met zang, dans en gebeden.

Tijdens deze ceremonies, maar ook op andere feestdagen, speelt traditionele kleding een belangrijke rol voor Senegalezen. Ben je tijdens het Suikerfeest of Offerfeest in Dakar? Dan vullen de straten zich met mannen en vrouwen in lange, witte gewaden – de boubou – gecombineerd met kleurrijke sjaals, gele, sieraden en hoofddeksels zoals tagne of foula. Overal hangt een bruisende, feestelijke sfeer.

Al in de vijftiende eeuw viel Cap-Vert op bij Europese zeevaarders. De Portugezen waren de eersten die voet aan wel zetten, aangetrokken door de strategische ligging en hun zoektocht naar nieuwe handelsroutes. Later volgden de Nederlanders en Engelsen, maar het waren uiteindelijk de Fransen die in de negentiende eeuw de controle definitief overnamen.

Een tastbare herinnering aan deze koloniale geschiedenis vind je op Île de Gorée, een autovrij eiland op twintig minuten varen van Dakar. Tijdens de trans-Atlantische slavenhandel groeide het uit tot een belangrijk doorvoerpunt. Vandaag de dag kan je er het Maison des Esclaves bezoeken, het voormalige slavenhuis dat diende als verzamel- en verhandelplek van tot slaafgemaakten. Tussen de koloniale gebouwen, kleurrijke huizen en kunstgalerijen hangt nu een serene sfeer – maar het verleden blijft tastbaar.

Tijdens de Franse koloniale overheersing werd Dakar een belangrijke haven en groeide uit tot een koloniaal machtscentrum van Frans-West-Afrika. In de wijk Le Plateau – strategisch hoger gelegen en daardoor koeler – vestigden de Fransen hun bestuursgebouwen, kazernes en woningen voor ambtenaren. De wijk kreeg een Europese stadsstructuur, met brede boulevards, statige koloniale panden en symmetrische pleinen – nog altijd goed zichtbaar in het straatbeeld.

Tijdens de Franse overheersing was Le Plateau vooral voor Europeanen gereserveerd, terwijl Senegalezen werden verwezen naar lagergelegen wijken zoals Medina. Oorspronkelijk ingericht als ‘Afrikaanse wijk’, groeide Medina uit tot een levendige en trotse buurt. Het dagelijks leven speelt zich af tussen kleurrijke muren met streetart en smalle straten vol eetgelegenheden. Je proeft er van de Senegalese keuken: van thieboudienne, een schotel met vis en groenten, tot yassa poulet, kip gemarineerd in een saus van ui en citroen. Midden in de wijk vind je de Tilènemarkt, waar kramen vol liggen met fruit, kruiden en stoffen. Vlakbij torent de Grande Mosquée boven de wijk uit – een van de grootste moskeeën van Senegal.

Na de Tweede Wereldoorlog begon het koloniale systeem wereldwijd te wankelen – ook in Senegal. De eerste Senegalese politieke bewegingen ontstonden. Als intellectueel centrum van het land was Dakar een belangrijk toneel van protesten, debatten en studentenbewegingen. In 1960 werd Senegal onafhankelijk. Dakar is vandaag de dag nog steeds het politieke centrum – met het parlement, de presidentiële residentie, ministeries en het Onafhankelijkheidsplein gevestigd in de wijk Le Plateau.

Tussen de sporen van het koloniale verleden vind je in Le Plateau tegenwoordig veel cafés, boekwinkels en kunstgalerijen. Dakar staat bekend als cultureel en artistiek hart van West-Afrika en dat is geen toeval. Al tijdens de Franse koloniale periode was het een plek waar kunst werd bewaard, bestudeerd en tentoongesteld, zoals in het IFAN Museum: een van de oudste musea voor Afrikaanse kunst en cultuur. Die creatieve energie is nog altijd voelbaar in de stad. Wijken als Medina, Soumbédioune, Yoff en Ngor barsten van streetart, ateliers, handwerkmarkten en galerijen. Ook wordt in Dakar het grootste kunstfestival van Afrika georganiseerd, waar makers uit heel het continent én daarbuiten samenkomen.

Léopold Sédar Senghor, dichter, filosoof en eerste president van het onafhankelijke Senegal, zag kunst niet als luxe, maar als een krachtig politiek middel. Die gedachte leeft nog steeds voort. In Dakar gaat kunst vaak verder dan esthetiek: het is een vorm van activisme. Kunstenaars snijden zo maatschappelijke thema’s aan zoals ongelijkheid, corruptie, gender, identiteit en klimaat.