Transcriptie - Hollandse handel

00.00.18

[caption]

voice-over

Heineken bier is wereldberoemd, ook in het straatarme Ethiopië. In 2014 verrijst een hypermoderne Heineken brouwerij uit de Afrikaanse grond. Met 1,2 miljoen euro subsidie van de Nederlandse overheid leveren de Ethiopische boeren het brouwgerst.

Man

Het is zelfs een win-win-win want het is een win voor de lokale Ethiopische mensen, boeren. Het is voor Heineken en het is ook voor de overheid denk ik een win.

Voice-over

De subsidiering van Heineken in Afrika past bij het nieuwe denken van het huidige kabinet. Subsidie aan het bedrijfsleven is de motor van vooruitgang en ontwikkeling. Maar wat is het effect van die miljarden euro’s?

Man

W weten niet wat het daadwerkelijke armoedebestrijdingseffect daarvan is.

Man

Totaal hebben we 250.000 euro, een project van 5 jaar dat wij als subsidie verkrijgen.

voice-over

Zembla onderzoekt:  wie profiteert in Ethiopië van de Nederlandse subsidie.

Man

Laten we proosten op deze mooie vlucht. Hopelijk hebben jullie genoten. Op ballonvaren en op Ethiopië.

Stemmen

Proost!

[caption]

00.01.39

[caption]

Teuben

Ik ben al 12 jaar in Ethiopië actief met ontwikkelingshulpprojecten. Drinkwater, sanitatie, landbouw. En ja in die wereld van ontwikkelingshulp gaat het van aid naar trade, dat is de trend zeg maar.

Int.

Dus in plaats van ontwikkelingshulp gaat het nu naar ontwikkelingshandel eigenlijk, is de trend.

Teuben

Ja. En daarom ben ik toen begonnen met het idee om een boerderij daar te beginnen, ik ben zelf boer in Nederland.

Teuben

Dit was een heel mooi gebouw. Daar hadden we eigenlijk lunch, koffiepauze. Iedereen zat daar binnen. Er waren wc en douche voor het personeel.

voice-over

Drie maanden geleden, in de ochtend van 13 december gaat het mis. Demonstranten steken zijn boerderij in brand. Ze zijn tegen buitenlandse investeerders.

Teuben

Op die dag zijn er meer dan 7000 mensen op de boerderij af gekomen en die hebben gewoon alles wat mogelijk was in de brand gestoken, vernield. Dus er is eigenlijk niks van overgebleven.

Int.

De boerderij is volledig verwoest. De totale investering van 1,3 miljoen euro ligt in as. Daarvan is ruim 600.000 euro subsidie van de Nederlandse overheid.

Teuben

Je hele droom is vernield en je hele investering is vernield. Het is een ramp.

voice-over

600.000 euro belastinggeld is met de boerderij in vlammen opgegaan. Subsidie uit de pot ontwikkelingssamenwerking. In de jaren tachtig, onder minister Pronk, was ontwikkelingsgeld bedoeld voor de armste mensen in ontwikkelingslanden. De hulp was structurele armoedebestrijding met daarbij respect voor de mensenrechten als belangrijke voorwaarde. Vanaf 2000 verschuift het ontwikkelingsbeleid van aid naar trade. Van ontwikkelingshulp naar ontwikkelingshandel. Nederlandse bedrijven krijgen subsidie om daarmee de economie van het ontwikkelingsland te stimuleren. Er komt zelfs een minister van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking, minister Ploumen.

00.03.39

Ploumen

Zo waarlijk helpe mij God almachtig.

voice-over

Nederlands handelsbelang en armoedebestrijding zijn voor het eerst onder 1 bewindspersoon samengebracht. De regering is trots op de samenwerking met het Nederlandse bedrijfsleven.

[caption]

Rutte

Het is de ambitie van Heineken in Afrika in het Midden-Oosten om 60% van alle ingrediënten lokaal te betrekken.

voice-over

Ook Heineken krijgt subsidie van de Nederlandse overheid. Hoe zit dat? We gaan naar Ethiopië. Ethiopië ligt in de hoorn van Afrika en is zo’n 27 keer groter dan Nederland. Het is een van de armste landen van de wereld en heeft 100 miljoen inwoners. We gaan eerst naar de Nederlandse ambassade. In Ethiopië is Hans van den Heuvel de persoon die Nederlandse investeerders bijstaat.

Int.

De Nederlandse ambassade geeft subsidie aan Nederlandse bedrijven. Belastinggeld. Waarom doet de Nederlandse overheid dat?

[caption]

Van den Heuvel

Omdat we vinden dat bedrijven een partner in ontwikkeling zijn, werk genereren, arbeid genereren, productiviteit bevorderen in dit land. Maar dat het waarachtig niet makkelijk is om te starten als een Nederlands bedrijf. Het duurt veel langer, het is moeilijker om aan kredieten te komen.

Int.

En dus, daarvoor hebben ze een steun in de rug nodig?

00.04.56

Van den Heuvel

Daarvoor hebben ze een steuntje in de rug nodig. Er zijn verscheidene bedrijven die zonder ons niet gestart zouden zijn.

voice-over

In Ethiopië waren er tien jaar geleden slechts enkele Nederlandse bedrijven. Nu zijn dat er 130. De meesten zijn gestart met subsidie van de Nederlandse overheid.

[caption]

Van den Heuvel

Als het gaat om het ondernemingsklimaat in Ethiopië, dan zijn er goeie teeltomstandigheden, goedkope elektriciteit, toegankelijk water, goedkope arbeidskrachten, dat zijn allemaal aantrekkingsfactoren voor industrie om zich hier te vestigen. En dat levert enorm veel werkgelegenheid op.

voice-over

We zijn op weg naar een gebied waar veel buitenlandse investeerders zitten. in dit gebied wonen de Oromo’s. De grootste bevolkingsgroep van Ethiopië. De Oromo’s protesteren omdat ze vinden dat de Ethiopische overheid en buitenlandse investeerders hun land afpakken. We reizen met Yaasoo Kabbabaa. Hij heeft verschillende boeken geschreven over de Oromo cultuur.

[caption]

Yaasoo

We zijn nu in Ginchi. Hier gingen de protesten met veel onrust gepaard.

Int.

Onrust. Hier is het begonnen?

voice-over

Als we onderweg een stop maken worden we meteen aangesproken. Lokale boeren vertellen ons dat ze van hun land verdreven zijn.

Yaasoo

Ze zijn allebei hun land kwijtgeraakt.

Int.

Allebei? Waardoor?

Yaasoo

Door de agrarische investeringen.

Int..

Investeringen door Ethiopiërs of door buitenlanders?

Yaasoo

Buitenlanders.

Stem

Als je protesteert, dan willen ze je arresteren. Ze zeggen dan dat je een opstand wil creëren.

Yaasoo

Wanneer hebben ze uw land afgepakt?

Ze zijn ongeveer negen jaar geleden weggestuurd.

Int.

Ze zijn negen jaar geleden door de overheid weggestuurd. Wat doen ze nu?

Yaasoo

Hij werkt als bewaker op die boerderij.

Int.

Hij bewaakt het land dat hij eerst bezat?

Yaasoo

Ja

Man

Als u me vraagt waarom er rellen zijn, waarom bedrijven worden platgebrand, dan zeg ik dat dat te maken heeft met landonteigening. Maar de overheid beschuldigt de boeren en de studenten ervan dat ze de regering omver willen werpen. Ons volk wordt al heel lang onderdrukt. Het land behoort ons toe.

00.07.28

voice-over

We rijden verder naar de Nederlandse boerderij die drie maanden geleden geplunderd en verbrand is.

[caption]

Yaasoo

De mensen brandden de gebouwen plat van de overheid en van investeerders die hun land hebben ingepikt. Niet alle gebouwen die ze onderweg tegenkwamen.

Int.

Dus niet alle gebouwen zijn platgebrand?

voice-over

Het meest vruchtbare deel van Ethiopië ligt in het Oromo gebied. Maar de Oromo’s hebben er niets over te zeggen. De Ethiopische overheid bepaalt welke stukken grond de buitenlandse investeerders krijgen.

Yaasoo

Waar is de boerderij van de blanken? Gaat deze weg daarheen?

voice-over

Al vanaf een afstand zien we dat er weinig over is van de Nederlandse boerderij. Lokale mensen, Oromo’s, lopen met hun koeien over het land.

Man

De koeien uit de omgeving grazen hier.

Int.

Wat zegt hij?

Yaasoo

Het vee van alle gezinnen kwam naar dit veld om te grazen. Dit was vroeger gemeenschappelijk land voor de lokale bevolking.

Int.

Voordat de Nederlandse boerderij kwam? Was het vroeger beter of is het nu beter?

Man

Nu. Want vroeger had het vee geen toegang tot water en kon het niet grazen. Door de omheining was onze doorgang afgesloten. Het hele gebied was omheind. We konden ons vee niet gemakkelijk verplaatsen.

voice-over

We laten Harry Teuben, de Nederlandse eigenaar van de boerderij, onze beelden zien.

[caption]

Teuben

Tuurlijk, we hebben ene hek om de compound gezet, ongeveer een hectare groot waar we de stallen, een huis en spullen neer, neer moesten zetten. Daar hebben we een hek omheen gezet en daar hebben we ook een bron geboord, 85 meter diep. Hebben we een watertappunt gemaakt, 2 meter buiten het hek, want we kunnen niet al die honderden mensen iedere keer binnen hebben natuurlijk, waar men gratis voor niks de hele dag door water kon tappen.

00.09.34

Int.

Wat as dit?

Yaasoo

Dit was zijn kantine. Die is afgebrand.

Yaasoo

Wie heeft deze boerderij platgebrand?

Man

Weet ik niet.

voice-over

Deze boerderij heeft 600.000 euro subsidie gekregen van de Nederlandse overheid.

[caption]

Van den Heuvel

Wij zien dit als een hele belangrijke bijdrage aan voedselzekerheid. De bedoeling was ook dat dit bedrijf ook werkelijk open zou zijn voor alle kleine boeren, als een voorbeeldbedrijf.

Int.

Hoe kwam u aan dat land?

[caption]

Teuben

Dit was grond van de overheid die al jaren daar ligt voor investeerders en waar de overheid al jaren investeerders voor zoekt.

Int.

Maar die mensen zeiden van ja vroeger liepen wij hier ook, voordat de Nederlandse boerderij hier kwam.

Teuben

Nee die waren….

Int.

En nu lopen wij hier weer.

Teuben

Jawel maar het is daar, het is, staat nergens op papier dat het die grond van die boeren is. Ze noemen dat common grazing grounds he, dat eh… dat is grond waar niemand wat mee kan dus laat die beesten maar lopen.

voice-over

Het conflict over grond tussen de Oromo en de Ethiopische overheid is nu ook een Nederlands probleem geworden. Vindt Jan Pronk, oud-minister van ontwikkelingssamenwerking.

[caption]

Pronk

Het is natuurlijk al een conflict tussen hen en hun eigen regering maar  je wordt wel partij wanneer je als buitenlandse onderneming daar bent gaan zitten. En je wordt extra partij wanneer je als Nederlandse regering die buitenlandse ondernemingen hebt gesteund om daar te gaan zitten.

Van den Heuvel

We kennen natuurlijk het thema land-grabbing in de context van Nederlandse, buitenlandse investeringen in ontwikkelingslanden. In Ethiopië zijn er geen Nederlanders die aan land-grabbing doen.

Pronk

Zodra je dus met Nederlandse belastinggelden subsidie gaat geven aan ondernemingen die op een gegeven moment in een dergelijke situatie terechtkomen dan ben je dus mede verantwoordelijk op een indirecte manier voor bepaalde schendingen van rechten.

00.11.32

Voice-over

Nederlandse bedrijven ontvangen subsidie om economische ontwikkelingen in Ethiopië op gang te brengen. Ook deze ballonvaarder kreeg geld van de Nederlandse overheid.

Van Loosbroek

Goed gedaan jongens.

Stem

Het beste.

Stem

Tot ziens.

Stem

Papa Juliet, goedemorgen.

Van Loosbroek

Goedemorgen, Bole. We zijn net met de ballon opgestegen in de richting 2-9-0 en we vliegen op 1000 voet boven de grond.

[caption]

Van Loosbroek

Ik ben Bram van Loosbroek en ik ben ballonvaarder in Ethiopië. We hebben het eerste heteluchtballonbedrijf hier opgericht.

Int.

hoe lang?

Van Loosbroek

Vier jaar geleden zijn we gestart.

voice-over

Nederlandse ondernemers krijgen maximaal 50% subsidie. Deze ballonvaarder kreeg 250.000 euro. Onder de voorwaarde dat hij werkgelegenheid schept.

Van Loosbroek

Bepaalde resultaten bereik je door bijvoorbeeld bepaalde omzet te halen, dan wel in onze geval inmiddels zeven mensen hebben we in dienst,  dus van werk te voorzien.

Stem

Hoe gaat het? Alles goed?

Van den Heuvel

Een ballonvaart dat is een absolute innovatie in het toerisme en dat rechtvaardigt vanuit ons perspectief zeker een duwtje in de rug.

Int.

Had je het zonder die subsidie ook willen doen?

Van Loosbroek

Ja, willen doen. Maar als ik terugkijk naar zeg maar het qua het ondernemersklimaat in Ethiopië, het is een moeilijk land. het is een hartstikke, heel bijzonder land en heel potentieel qua ondernemen. Dan heb je die tijd en dat geld echt nodig.

Pronk

De combinatie tussen handel en ontwikkelingshulp, dat is iets waar ik mij bepaald niet in kan vinden. Omdat het leidt tot een besteding van ontwikkelingshulpgelden in een andere richting dan bijvoorbeeld armoedebestrijding, gezondheidszorg of basisonderwijs.

00.13.21

Van Loosbroek

Laten we ’t glas heffen opeen mooie vlucht. Hopelijk hebben jullie genoten. Op ballonvaren en op Ethiopië.

Stem

Proost.

[caption]

Pronk

Ik vind het financieren van toerisme, bijvoorbeeld ballonvaart ook zo’n nevenactiviteit. Dat hoef je toch niet te subsidiëren uit belastinggelden? Dat is toch niks wat te maken heeft met ontwikkeling?

[caption]

Van den Heuvel

Uiteindelijk geeft het een inkomstenbron voor Ethiopië omdat het niet alleen die ballonvaart is die die rijke toerist doet, maar dat ook combineert met ander toeristische activiteiten.

Int.

Dus u zegt, die 250.000 euro

Van den Heuvel

Die is goed besteed, zeker.

Voice-over

Ethiopië is een land in ontwikkeling. En bij een groeiende economie groeit een markt met miljoenen consumenten. Een prettig vooruitzicht. Ook voor Heineken dat sinds 2011 in Ethiopië zit. Walia is een van de lokale biermerken van Heineken. We gaan naar boeren die gerst verbouwen. Een project dat door de Nederlandse overheid wordt gesubsidieerd.

[caption]

Schuirink

Wij stoppen daar 2 miljoen in, de overheid stopt er 1,3 miljoen in en dat gaat allemaal naar de kleine boeren. Die verbouwen gerst. En dat gebruiken wij voor bier. En daardoor kunnen de boeren geld verdienen, economische ontwikkeling vindt er plaats. En wij kunnen bier brouwen in Ethiopië.

00.14.41

Int.

Wat verbouwden jullie vroeger?

Boer

Vroeger verbouwden we een andere gerstsoort. De opbrengst per hectare was erg laag. Nu verbouwen we een nieuwe gerstsoort en met  deze soort van Heineken is niet alleen de opbrengst per hectare hoger, maar krijgen we ook een betere prijs.

Int..

Is Heineken jullie enige afnemer?

Boer

De Heineken brouwerij is de enige afnemer van deze nieuwe graansoort. Ze kopen alleen de soort die door de brouwerij wordt gebruikt.

voice-over

Behalve in Ethiopië ontvangt Heineken in nog 5 andere Afrikaanse landen subsidie voor hetzelfde soort landbouwprojecten. Hiermee is een totaalbedrag van 6,6 miljoen euro gemoeid.

Schuirink

Nou wij doen deze projecten al sinds 2008. De laatste jaren doen we die ook samen met de overheid, daar zijn we ontzettend blij mee want we kunnen samen heel veel bereiken.

Int.

Dus een win-win?

Schuirink

Ja, een win-win om het woord te gebruiken. Het is zelfs een win-win-win, want er is een win voor de lokale Ethiopische mensen, de boeren. Het is voor Heineken en het is ook voor de overheid denk ik een win om te laten zien dat ze een het een heel effectief project kunnen draaien met hun geld.

voice-over

Nederland subsidieert Heineken in Afrika met 6,6 miljoen euro. Maar waarom? Heineken is een multinational met extreem rijke eigenaren.

Int.

In de quote 500 staat mevrouw Charlène de Cavaljo, Heineken, die heeft 9,6 miljard. Zo’n landbouwproject dat kunnen ze toch makkelijk zelf betalen?

[caption]

Van den Heuvel

Wat wij willen is een snelle ontwikkeling van die landbouw, snelle professionalisering van die landbouw we zien Heineken als een partner om grote klappen te kunnen maken in een aantal landen op dat terrein.

Int.

en dat hadden ze niet gedaan zonder Nederlands belastinggeld?

Van den Heuvel

Ik denk dat Heineken vooral met ons samenwerkt en ik denk dat dat ook de basisreden dat wij met Heineken samenwerken, is dat we elkaars netwerken kunnen gebruiken.

voice-over

Een win-win-win. Voor het Nederlandse bedrijfsleven, voor de Nederlandse overheid en een win voor Ethiopië. Want er komt waarschijnlijk ook meer belastinggeld terecht in de Ethiopische staatskas.

Int.

Waarom is belastingheffing zo belangrijk voor ontwikkelingslanden?

Mengistu

Zonder belastingheffing is er geen ontwikkeling of beschaving.

voice-over

Professor doctor Menghistu studeerde in Amsterdam belastingrecht. Hij heeft ruim 30 jaar in Ethiopië les gegeven en heeft onderzoek gedaan naar verschillende belastingstelsels. 

[caption]

Menghistu

Ik ben voor buitenlandse investeringen in dit land. Maar ik wil ook dat ze belasting betalen, omdat er veel armoede heerst in ontwikkelingslanden, net als dit land. Er moet dus een balans worden gevonden voor een win-winsituatie. Buitenlandse investeerders komen hier niet primair om de armen te helpen.  Ze komen om meer winst te maken met hun activiteiten. Als ik directeur was, zou ik zeggen: we buiten de Ethiopiërs niet uit, we helpen ze juist om hier een geweldig land van te maken. Maar je moet wel exact weten en concreet vast kunnen stellen of er concrete sociaaleconomische voordelen voor het volk zijn.

00.18.13

voice-over

Dus de vraag is: wat leveren de buitenlandse investeringen op? Voor een antwoord op die vraag gaan we met de professor op pad. Allereerst naar het ministerie van handel. We hebben een gesprek met de onderminister. Hij kan ons niet vertellen hoeveel banen er door de komst van de buitenlandse bedrijven bij zijn gekomen. Onderzoek ontbreekt. De onderminister wil dit niet voor de camera toelichten.

De volgende halte is het Belastingkantoor Grote Bedrijven. Hoeveel geld levert het buitenlandse bedrijfsleven de Ethiopische staatskas op? De cijfers zijn niet openbaar en ook hier geen interview. De derde stop is de Kamer van Koophandel. Daar krijgen we wel een gesprek.

Int.

Bedrijven worden gestimuleerd om in Ethiopië te investeren. Grond is vrij goedkoop, water is gratis, er zijn belastingvoordelen. Trekt u zo bedrijven aan?

[Caption]

Beshah

De lonen zijn erg laag en energie is ook goedkoop vergeleken met de rest van de wereld.

Int.

Hier een bedrijf starten is dus aantrekkelijk.

Beshah

Absoluut. Investeringen aantrekken is als meedoen aan een missverkiezing. We moeten aantrekkelijker zijn dan andere landen om investeerders aan te trekken.

Int.

Je moet concurrerend zijn.

Beshah

Inderdaad.

voice-over

Bij de Kamer van Koophandel liggen normaliter de jaarverslagen van bedrijven met daarin de belastinggegevens.

Int.

Moeten ze jaarverslagen met daarin de winstcijfers overleggen?

Beshah

Ze zijn niet verplicht om rapporten te overleggen aan de Kamer van Koophandel, nee.

Int..

We zijn langs meerdere instellingen geweest, maar we weten nog niks.

Menghistu

Dat klopt. We weten niets. De Ethiopische regering zou dus ook diepgaand onderzoek moeten doen naar de exacte sociaaleconomische en financiële voordelen voor Ethiopië van Nederlandse en buitenlandse investeringen.

voice-over

De afgelopen tien jaar heeft Nederland zo’n 200 miljoen euro subsidie verleend aan het Nederlandse bedrijfsleven in Ethiopië. Wereldwijd hebben we het over miljarden euro’s. Maar wat levert dat de ontvangende landen op?

In Nederland is het de Inspectie Ontwikkelingssamenwerking die controleert of subsidies aan het bedrijfsleven goed besteed worden. Het meest recente onderzoek is uit 2013. Sönke Buschmann is de leider van dat onderzoek.

00.20.55

Int.

Wat aren de conclusies van dit rapport?

[caption]

Buschmann

Nou de hoofdconclusie was dat er betrekkelijk weinig te weten is over deze projecten. Er zijn 2,5 miljard euro’s uitgegeven aan private sector ontwikkelingen in het algemeen in de onderzoeksperiode. Daarvan zijn echter maar 20% geëvalueerd, dat wil zeggen daar weten we wat er ongeveer uit gekomen is he, voor 80% weten we dat eigenlijk niet.

Int.

En wat kwam er bij die 20% uit?

Buschmann

Een gemengd beeld. Sommige dingen waren wel effectief, sommige dingen een stuk minder.

Int.

En die andere 80%?

Buschmann

Daar weten we dus eigenlijk niets over.

Int.

En over hoeveel geld hebben we het dan gehad?

Buschmann

Ja, 80% van 2,5 miljard. Dus 1,8 miljard weten we niet echt wat ermee gebeurd is.

voice-over

Van die 1,8 miljard euro subsidie aan het Nederlands bedrijfsleven weten we dus niet wat het oplevert voor de economie van de ontwikkelingslanden.

[caption]

Buschmann

Die programma’s worden uitgevoerd op basis van een overtuiging dat dat goed besteed geld is. Alleen dat wordt niet altijd achteraf gemeten.

Int.

u bedoelt het levert werkgelegenheid op.

Buschmann

Het levert werkgelegenheid op of allerlei andere effecten op de private sector, economische groei, verbetering van de randvoorwaarden voor economische groei.

Int.

En dan is men al tevreden eigenlijk.

Buschmann

Dan is men snel tevreden ja.  

Int.

Zonder dat men dan goed evalueert?

Buschmann

Nou ja die beleidsdoorlichting heeft laten dat er maar betrekkelijk weinig bekend is over de effecten van de private sector ontwikkelingsprogramma’s van de Nederlandse overheid en dat is een gebrek.

Int..

Er is in 2013 een evaluatie gekomen en die evaluatie zegt eigenlijk we weten het niet, wat het effect is.

Van den Heuvel

Wij zien dagelijks de positieve effecten in de zin van werkgelegenheid creëren

Int.

Maar op dit moment weten we dus eigenlijk nog niet of het werkelijk, wat u zegt, of dat ook door een inspectie bevestigd wordt..

[caption]

Van den Heuvel

We hebben geen recenter rapport van de inspectie, dat is correct.

Int.

dus we moeten eigenlijk geloven wat u zegt, het gaat goed hier.

Van den Heuvel

Ja u moet maar gewoon geloven.

voice-over

Een voorwaarde om subsidie te krijgen is additionaliteit. Dat betekent dat een Nederlands bedrijf zonder die subsidie niet zou kunnen starten.

Buschmann

Onderdeel van een effectenonderzoek is te kijken naar additionaliteit he, dus had het bedrijf dit ook wel zonder die ondersteuning gedaan. Als dat zo zou zijn, is het natuurlijk er definitie niet efficiënt, weggegooid geld.

voice-over

Er is dus sprake van verspilling van belastinggeld als een bedrijf ook zonder subsidie geïnvesteerd zou hebben. hoe zit dat bij Heineken? Die kreeg de afgelopen jaren 6,6 miljoen euro subsidie.

00.23.19

Int.

Als de Nederlandse overheid jullie niet gesteund had, financieel, hadden jullie dit dan ook gewoon opgezet zelf?

[caption]

Schuirink

Ja dan hadden we het ook gedaan, maar we kunnen samen, door samen te werken, kunnen we gewoon meer bereiken dus daarom zijn we heel blij met de Nederlandse overheid. Want we geloven er heel erg in. We geloven in het lokaal kopen van onze grondstoffen.

Int.

Heineken zegt dit hadden wij ook gedaan als we geen subsidie hadden gekregen.

Buschmann

Dan is het niet additioneel.

Int.

Dus, weggegooid geld?

Buschmann

Dat zou je kunnen stellen ja.

voice-over

We zouden het graag minister Ploumen van Handel en Ontwikkelingssamenwerking willen vragen. Is de 6,6 miljoen van Heineken weggegooid geld?  En hoe zit het met de 1,8 miljard subsidie waarvan niet bekend is wat het effect is. Maar minister Ploumen wil Zembla niet te woord staan. Volgens de woordvoerder wil ze haar beleid alleen toelichten in een live programma.

Geld kan maar één keer uitgegeven worden. En belastinggeld dat naar het bedrijfsleven gaat, kan dan niet naar noodhulp. Ethiopië s bekend geworden door de hongersnood in 1984. De wereld was getuige van het sterven van een half miljoen mensen. En nu heerst er weer hongersnood in Ethiopië.

[caption]

Haverkort

Door het hele land heen is er nu sprake van hongersnood voor zo’n 10 miljoen mensen.

Int.

10 miljoen.

Haverkort

10 miljoen mensen. 

voice-over

Ton Haverkort is van de Nederlandse hulporganisatie Cordaid. Hij zorgt voor noodhulp in dit door extreme droogte getroffen gebied.

Haverkort

Een van de dingen die we doen, is die vrachtwagens laten komen, zodat de mensen in de omgeving toch nog kunnen komen om water voor hun gezin op te halen.

Int.

Die mensen weten dat, dat er nu water komt.

Haverkort

Die truck die komt eens in de vier dagen hier.

Int.

In de vier dagen.

Haverkort

In de vier dagen ja.

00.25.09

voice-over

De Nederlandse overheid heeft een noodfonds opgericht van 9 miljoen euro, specifiek voor Ethiopië. Met geld uit dit fonds betaalt Cordaid medicijnen en water.

Haverkort

En dat is over het algemeen is dat, schrik niet, 20 liter per huishouden. En daar moeten ze dus 4 dagen mee  doen. Dus…

Int.

20 liter.

[caption]

Haverkort

Dus daar moeten ze van drinken, daar moeten ze van eten

Int.

per huishouden.

Haverkort

Per huishouden. Ja. Nou huishouden dat kan al gauw 4, 5, 6 mensen zijn natuurlijk.

Int.

Dus dan heb je…

Haverkort

Ze moeten heel erg zuinig blijven.

Int.

Ja.

Int.

Wij zijn heir bij een gezondheidspost.

Haverkort

Ja. Dit is een kliniek van de overheid, hier in dit gebied. En daar hebben we Achmed, dat is een verpleegkundige die hier dus gestationeerd is, die werkt hier. En hij bekijkt kinderen op ondervoeding.

Int.

Wat gebeurt er als kinderen langere tijd geen goede voeding krijgen?

Haverkort

Onderontwikkeling he. Zowel van het lichaam maar ook van de geest. De mentale ontwikkeling die gaat ook achter lopen. Dus je moet er vroeg bij zijn en je moet ervoor zorgen dat kinderen op tijd bijvoeding krijgen ja, ja.

00.26.11

voice-over

Dit kindje blijkt geelzucht te hebben. Dit verergert zijn ondervoeding. Hij krijgt bijvoeding en medicijnen van Cordaid. Maar het budget is bijna op.

Haverkort

Dit project loopt tot mei. Ik denk dat we in de volgende fase naar een samenwerkende hulporganisatie actie gaan.

Int.

Voor Ethiopië.

Haverkort

Voor Ethiopië, dat denk ik wel. Op dit ogenblik, ja zitten we aan ’t randje, op het randje. En moeten we snel ander geld zien te krijgen om dit door te zetten.

voice-over

Terug in de hoofdstad Addis Abeba worden we gebeld door een betrouwbare bron. Hij heeft geheime belastinggegevens over Heineken. Hij wil anoniem blijven uit angst voor represailles. Hij heeft specifieke cijfers. In 2011 heeft Heineken 2 Ethiopische brouwerijen overgenomen. De brouwerijen van Bedele en van Harar bier. Voor de overname door Heineken betaalde Bedele in 2010 1,5 miljoen euro winstbelasting. In 2015 betaalde Heineken voor Bedele 1 miljoen euro winstbelasting.

Voor de overname door Heineken betaalde Harar in 2010 900.000 euro winstbelasting. In 2015 betaalde Heineken voor Harar slechts 250.000 euro winstbelasting. De bron vertelt dat Heineken nu veel meer bier verkoopt. Maar dus minder winstbelasting betaalt. Hoe kan dat? Hij suggereert belastingontwijking.

We vragen Heineken om een reactie. Heineken is bereid ons inzage te geven, mits de cijfers vertrouwelijk blijven.

27.54

Int.

U heeft voor ons deze gegevens op een rij gezet maar deze mag ik niet aan de kijkers laten zien.

[Caption]

Schuirink

Nou kijk dat gaat terug naar dat wij niet de resultaten en de financiële cijfers per land publiceren, dus dat doen we ook in dit geval niet, maar…

Int.

Maar waarom hebben jullie ze dan wel aan ons gegeven?

Schuirink

Nou omdat er een, een verdachtmaking was van een anonieme bron en die wilden we heel duidelijk ontkrachten met de feiten zoals ze zijn. En dat hebben we op deze manier gedaan.

voice-over

De cijfers moeten vertrouwelijk blijven maar we mogen ze wel voorleggen aan Geerten Michielse, belastingeconoom bij het IMF.

Michielse

Nou uit de papieren die u mij ter beschikking heeft gesteld kan ik in ieder geval afleiden dat de omzet van de beide brouwerijen na de overname enorm gestegen is.

[caption]

Michielse

Ik kan voorts afleiden dat de winst niet gestegen is, die is gelijk gebleven.

Int.

Ondanks de hogere omzet.

Michielse

Ondanks de hogere omzet maar dat kan een gevolg zijn van de investeringen die men gemaakt heeft.

Schuirink

We hebben de afgelopen jaren ontzettend veel geïnvesteerd in die brouwerijen. Nieuwe verpakkingslijnen, nieuwe waterzuiveringsinstallatie enzovoort. Nou, die investeringen die moet je in Ethiopië volgens de boekhoudregels in vijf jaar afschrijven. Je hebt dus hoge afschrijvingen in die jaren, daardoor een lagere winst en daardoor dus ook een lagere winstbelasting.

Michielse

En wat ik ook zie is dat de loonbelasting na drie jaren wel erg sterk terugvalt. Dus vermoedelijk zijn er mensen ontslagen.

voice-over

Als we navraag doen bij Heineken, blijkt dat er 699 mensen door Heineken zijn ontslagen. Meer dan 44% van het totale personeelsbestand.

Schuirink

Er zijn banen verloren gegaan, met die getallen, dat klopt. Dat komt door die modernisering. Het is nu een brouwerij zoals je ‘m in 2016 zou moeten hebben, zoals je ‘m overal ter wereld ziet.

Int.

Zoals Heineken ‘m overal heeft.

Schuirink

Ja. Maar ook onze concurrenten. Kijk, wij doen dat niet voor de lol, we doen dat om goed te kunnen concurreren op een markt.

Int.

Heineken zegt mij dat het een win-win-win is. Bent u het daar mee eens?

00.29.51

Michielse

Nee niet echt, ik zou het toch eerder een lose-lose-win willen noemen. Het is zeker een lose voor de werknemers die hun baan zijn kwijtgeraakt. Het is ook een lose omdat Heineken toch minder winstbelasting betaalt en minder loonbelasting hoeft te betalen. En de win zit ‘m natuurlijk wel bij Heineken want Heineken kan een enorme productieverhoging doorvoeren in Ethiopië.

Int.

Kun je dan niet zeggen dat dit een lose-lose-win is? Een lose vanuit dat de Ethiopische overheid minder winstbelasting binnenkrijgt en minder belasting over personeel, dat er nu mensen hun baan verloren hebben? En dat het voor jullie als Heineken eigenlijk heel positief uitpakt.

Schuirink

Het is een win-win-win, nog steeds, blijf ik bij, voor iedereen die betrokken is. We zijn nu in de investeringsmode, op dit moment verdienen we niks in Ethiopië. Dat zijn lange trajecten.

Int.

Omdat jullie zoveel kosten maken.

Schuirink

Omdat we veel investeren, omdat we geloven in de biermarkt en daarin willen investeren. En dat doen we natuurlijk niet voor niks. Dat doen we natuurlijk wel om uiteindelijk een goed bedrijf te hebben wat winst maakt en dat kun je ons niet kwalijk nemen.

voice-over

Tijdens ons verblijf in Ethiopië nemen de protesten van de Oromo bevolkingsgroep toe. Ze willen meer politieke invloed. Op internet zien we beelden waarbij het Ethiopische leger hard ingrijpt.

Stem verslaggever

 “Er zijn arrestaties verricht, studenten zijn geslagen en gemarteld. Onschuldige, ongewapende demonstraten worden hard aangepakt.”

voice-over

Human Rights Watch rapporteert eind 2015 dat het Ethiopische leger grof geweld tegen de demonstranten gebruikt. Er zijn lijsten met namen van de vele dodelijke slachtoffers. Het Europees Parlement veroordeelt januari 2016 het optreden van de Ethiopische overheid. Er wordt gesproken over 140 dodelijke slachtoffers.

Van den Heuvel

Dit is nooit gebeurd in de context van Ethiopië omdat het een heel stabiel land is, gedurende de laatste tien jaar.

Int.

Maar het gebeurt nu wel, in de laatste…

Van den Heuvel

Het gebeurt nu, zeker.

Int.

….drie, vier maanden…

Van den Heuvel

Er gebeurt van alles.

Int.

..zeggen, zeggen mensen dat er 150 a 200 mensen vermoord zijn door het leger. Dat zijn, dat zijn… dat zijn nogal wat aantallen.

Van den Heuvel

Nou dat is heel ernstig en daar zal zonder enige twijfel onderzoek komen naar hoe dat heeft plaatsgevonden.

00.32.09

[caption]

Pronk

k vind dat de Nederlandse minister heel veel moet zeggen over, over mensenrechten. En dat kan je alleen maar doen wanneer je niet verantwoordelijk bent voor bepaalde belangen aldaar. En ik zie dat de Nederlandse regering in een aantal landen waar echt veel mensenrechtenschendingen plaatsvinden, niet veel meer zegt, vanwege economische belangen die we hebben.

Stem verslaggever

Deze massamoorden zullen blijven doorgaan zolang onschuldige mensen hun rechten blijven opeisen.

voice-over

Investeren in Ethiopië heeft nu niet alleen een economisch risico. Deze Nederlandse boerderij is door duizenden demonstranten geplunderd en verbrand. De woede richt zich op overheidsgebouwen en ook op buitenlandse bedrijven.

Yaasoo

De mensen willen een waarschuwing afgeven, niet alleen aan Nederland en de Nederlandse regering maar aan alle Europese landen die deze dictatoriale regering steunen.

Int.

Als we ’t over deze Nederlandse boerderij hebben of Heineken, er zijn meer Nederlandse bedrijven, lopen die allemaal gevaar?

Yaasoo

Ze lopen allemaal gevaar, tenzij ze hun geld anders besteden. Als ze zorgen dat de Oromo er ook beter van worden staat onze deur open.

Int.

Oké

Yaasoo

En anders gaat dit zo door, één voor één.

voice-over

De totale investering van deze Nederlandse boerderij was 1,3 miljoen euro. Harry Teuben en de Nederlandse ambassade willen een schadevergoeding van de Ethiopische regering.

Van den Heuvel

We zijn nu in onderhandeling om te zorgen dat er en gekeken wordt naar een alternatieve locatie en er vervolgens het bedrijf opgebouwd kan worden. Weder opgebouwd kan worden.

Int.

Met geld van de regering.

Van den Heuvel

Met geld van de regering.

Int.

Ethiopische regering.

Van den Heuvel

Ja. ja.

Teuben

Ik ben toch door Ethiopische oorzaken al mijn geld kwijt en ik moet, nou ligt m’n hele investering d’r op z’n gat. Dus willen we in de toekomst nog wat dan is daar toch nieuw geld voor nodig?

Pronk

Het is een stap veel te ver om dan te vragen om schadevergoeding voor die desbetreffende ja vernietiging van die boerderij. Dat mag die boer vragen, dat mag die onderneming vragen. Maar daar hoor je als Nederlandse regering niet bij betrokken te zijn. Op geen enkele manier.

Int.

De Ethiopische overheid heeft niet zoveel geld en dan moeten ze nu 1,3 miljoen euro betalen aan een Nederlands bedrijf.

Van den Heuvel

Ja, omdat de overheid de integriteit van investeringen wil beschermen.

Int.

Ze moeten gewoon, als er een investering is, moet die beschermd worden.

Van den Heuvel

Dan moet die beschermd worden. Want er moet een investeringsvergunning….

Int.

En als je dat niet doet, dan moet dat ook als er geen bescherming is…

Van den Heuvel

Dan moet daar een compensatie voor plaatsvinden, dat is een, dat is een commerciële werkelijkheid. heeft ook te maken met duurzaamheid, heeft te maken met professionaliteit. En je kunt geen wervend ondernemingsklimaat neerzetten zonder dat er een gebaar van de overheid komt in het geval dat zaken uit de hand lopen.

00.35.21