Transcriptie - Geen vuiltje aan de lucht

00.00.18

[caption]

Voice-over

Onzichtbaar maar overal in de lucht. Fijnstof.

Man

Het is een ‘silent killer’.

voice-over

We leven gemiddeld 10 maanden korter door de kleine deeltjes die bij verbranding vrijkomen.

Man

Die deeltjes geven DNA schade, waardoor je kanker kan krijgen.

voice-over

Alarmerende rapporten uit heel de wereld over gezondheidsschade door fijnstof stapelen zich op.

Man

Ik vind het de hoogste tijd dat deze situatie wordt erken als een ramp voor de volksgezondheid, net als alle andere rampen.

voice-over

Maar daar lijkt onze overheid nog niet van doordrongen. Het verhoogt de maximum  snelheid en daarmee de uitstoot van fijnstof.

Vrouw

Ik vind he zorgelijk. Wij als burgers worden in dit opzicht compleet buitenspel gezet. En de gevolgen zullen wij over enkele decennia zien eigenlijk.

voice-over

Ook rond Schiphol is iets ernstigs aan de hand. Maar dat lijkt niemand te willen weten. Want de belangen zijn groot.

Man

Die rapporten verdwijnen allemaal zo snel mogelijk in de onderste la.

Vrouw

Die maatregelen zijn niet zo makkelijk want eigenlijk kom je dan op minder vliegen terecht. Nou ja, er is bijna niemand die, in Den Haag, die dat durft uit te spreken. Dat is echt een taboe.

voice-over

Zembla onderzoekt het dossier fijnstof. Wie zet onze gezondheid centraal?

00.01.47

[caption]

voice-over

Elke vier seconden halen we adem. Zo’n tienduizend liter lucht passeert er dagelijks onze longen. Er zit ongeacht waar we wonen, stof in die lucht. Fijnstof. Minuscule, meestal onzichtbare deeltjes. Vooral die deeltjes die door verbranding vrijkomen, zoals roet, zijn schadelijk.

[caption]

Man

Het is wel heel erg bizar dat je midden in een stad, midden in de bebouwing, in de nabijheid van scholen en oudedagsvoorzieningen, dat dit mag gebeuren.

voice-over

Vijf jaar geleden maakte Zembla al een uitzending over fijnstof en mensen die zich zorgen maken over de luchtkwaliteit.

Moeder

Ja je wilt ook niet dat k eind de hele dag met zo’n snuiver aan de neus loopt omdat ze het zo benauwd heeft.

voice-over

We lieten zien hoe mensen langs drukke wegen last hebben van hun luchtwegen en kampen met astma en COPD.

man

Het aantal hartinfarcten dat veroorzaakt word door fijnstof is aanzienlijk. En dat kan zoveel kwaad.

voice-over

We duiken opnieuw in het dossier en komen erachter dat er inmiddels veel meer bekend is. Fijnstof is nog gevaarlijker dan we dachten. Het kan longkanker veroorzaken, heeft de Wereldgezondheidsorganisatie in 2013 officieel vastgesteld.

[caption]

Krom

Het zit overal en het is een grote onbekende, je ziet het niet. Tenzij er een keer smog is op een hete dag, dan zie je het. Maar het is er eigenlijk altijd. En je ademt ook altijd luchtvervuiling wel in.

voice-over

En er is mogelijk nog een groter gevaar. Onderzoekers waarschuwen voor een nog kleinere variant. Ultrafijnstof.

[caption]

In ’t Veen

Ultrafijnstof kennen we eigenlijk pas sinds een paar jaar omdat we steeds beter kunnen meten en ultrafijnstof dat zijn hele, hele kleine partikeltjes. Stofjes zal ik maar zeggen. Die nog een factor 10 tot 100 kleiner zijn dan fijnstof. Dat ultrafijnstof heeft een paar hele vervelende eigenschappen. Omdat het zo klein is kan het heel diep in de longen doordringen. Omdat het zo klein is kan het daar heel lang verblijven. Andere deeltjes adem je ook weer uit, deze deeltjes blijven in de longen. En die deeltjes zijn zo klein, dat ze makkelijk in de bloedbaan worden opgenomen door de longblaasjes.  En zowel als ze in de long als ook door de bloedbaan doordringen, dan kan het lichaam eigenlijk niet goed die hele kleine deeltjes opruimen. En dat laatste betekent dat je eigenlijk steeds meer van die deeltjes in je lichaam verzamelt. Waarbij dat lichaam wel het probeert op te ruimen, maar het niet echt kwijt kan.

00.04.35

Int.

En vervolgens, wat gebeurt er dan?

In ’t Veen

Die deeltjes geven een chronische ontstekingsreactie. Dat is één. Met verhoogde prikkelbaarheid. Die deeltjes geven DNA schade, schade aan het erfelijk materiaal waardoor je, althans dat is een theorie, ook kanker kan krijgen. En als laatste wordt er zelfs gedacht die deeltjes dringen ook binnen in je hersenen in je centraal zenuwstelsel. Er zijn associaties gemaakt met bijvoorbeeld dementie en Alzheimer.

[caption]

Knol

Anne Knol, milieudefensie
Over het algemeen wordt aangenomen hoe kleiner hoe schadelijker. Ja ultrafijnstof is het allerkleinste. En dat is dus misschien ook wel het allerschadelijkst

voice-over

Anne Knol werkte jaren als onderzoeker bij het RIVM en promoveerde als een van de weinigen in Nederland op onderzoek naar ultrafijnstof. Inmiddels werkt ze voor Milieudefensie.

Knol

Je ziet uit allerlei studies, dat mensen die eraan blootgesteld worden, nou ja die krijgen bijvoorbeeld hartritmestoornissen, een verhoogde bloeddruk, ontstekingsreacties. En dat zijn allemaal verschijnselen die wijzen op dat je door dat soort stof ook hart- en vaatziekten zou kunne ontwikkelen. Longkanker, longziekten. Dus eigenlijk gaan alle alarmbellen rinkelen als je dat onderzoek ziet.

Int.

Als ik u zo beluister dan veroorzaakt ultrafijnstof mogelijk wel heel veel problemen.

In ’t Veen

Ja. U zegt terecht ‘mogelijk’ want we weten het niet zeker. Het feit dat we het niet zeker weten betekent echter niet dat we niet moeten zeggen: er is niks aan de hand. Het feit dat we zeggen mogelijk betekent dat we er juist meer van moeten weten want als het zo is, dan is het namelijk echt een groot probleem.

voice-over

Een onzichtbare ziekmaker en een pleidooi voor meer onderzoek. Dat onderzoek vinden we in het buitenland. Hier in het Adolphe Merkle Instituut in Zwitserland kijken onderzoekers naar de schadelijkheid van fijnstof in uitlaatgassen. Om te zien wat voor effect de giftige deeltjes hebben op de longen, maken ze een long na met menselijke lichaamscellen. De longcellen worden blootgesteld aan uitlaatgassen van een dieselauto, uitgerust met de nieuwste filters. Na zes uur zijn de cellen beschadigd. De cellen worden vergeleken met cellen die niet blootgesteld zijn. De blootgestelde cellen lichten fluorescerend groen op.

[caption]

Rothen

Zo vormen zich mogelijk vrije radicalen die ontstekingsreacties veroorzaken of zelfs de celkern aantasten waarmee het DNA, ofte wel het genenmateriaal, wordt veranderd. Dat betekent niet het einde van de cel, maar het worden ongecontroleerde celdelingen, ontstekingsreacties. Op de lange termijn kan dat kanker veroorzaken.

voice-over

Het Zwitserse onderzoek laat dus zien wat de gevolgen zijn van korte intense blootstelling aan ultrafijnstof. Maar wat zijn de effecten op lange termijn? Dat onderzoek doet men in Brazilië. In een bijzonder experiment kijkt professor Saldiva naar de organen van 2000 overledenen.

[Caption]

Saldiva

Door autopsie hebben we toegang tot alle organen. Het is een aanvulling op bestaande onderzoeken. Epidemiologische en klinische onderzoeken. Door stukjes van het weefsel te nemen kunnen we zien hoe de longen, aderen of hersenen zijn aangetast.  En we kunnen herleiden wat de oorzaak van de ontsteking was.

voice-over

Dit zijn de longen van een 63-jarige man die niet rookte. De professor is met name geïnteresseerd in de effecten van roet op de organen.

Saldiva

Voor een niet-roker die in Sao Paulo woont, is het waarschijnlijk dat dit roet afkomstig is van auto’s. Hoe kunnen we aantonen dat het daar vandaan komt? Elk fijnstofdeeltje heeft een signatuur, een vingerafdruk. In Sao Paulo om je vooral zink, magnesium, aluminium en ijzer tegen.

voice-over

Professor Saldiva verbaast zich erover dat luchtvervuiling niet harder wordt aangepakt.

Saldiva

Er is geen consensus over luchtvervuiling.  Als ik een vaccin tegen dengue of ebola uitvind, dan zal niemand daartegen zijn. Als ’t gaat over brandstofregulering, of je diesel moet gebruiken of niet, of eigen of openbaar vervoer, is er geen consensus. Ik vind het de hoogste tijd dat deze situatie wordt erkend als een ramp voor de volksgezondheid net als andere rampen.

00.09.22

voice-over

Een ramp voor de volksgezondheid. Zwarte longen door uitlaatgassen van voertuigen. Onderzoekers wereldwijd die verband leggen met kanker en mogelijk Alzheimer. Allemaal gezondheidsrisico’s door concentraties fijn- en ultrafijnstof in de lucht. Die concentraties nemen toe als er harder gereden wordt. Toch verhoogde onze minister van Infrastructuur en Milieu twee maanden geleden de maximumsnelheid opnieuw op een aantal snelwegen. Het was immers een verkiezingsbelofte. Premier Rutte zei toen:

[caption]

Rutte

5 februari 2016
‘en een auto die snel rijdt vervuilt natuurlijk per definitie minder want die is sneller op z’n bestemming’.

Stem

‘nee dat is niet waar’.

Rutte

‘Nee, ik weet het. Dat geef ik onmiddellijk toe.’

voice-over

De deskundigen die wij spreken vinden het minder grappig.

[caption]

Van Schayck

Het heeft mij zeer verbaasd. Waarom doe je dit als je weet dat er nogal wat mensen in Nederland overlijden aan fijnstof. Dan vind ik dat echt een onverstandig beleid.

[Caption]

Knol

Ja het is een hele kromme afweging die gemaakt wordt, waarin gezegd wordt dat een heel klein beetje tijdwinst of eigenlijk sterker nog het gevoel van een leuke rijbeleving eh belangrijker is dan de gezondheid van mensen.

[caption]

Hoek

Ik denk dat de minister eh meegewogen heeft dat, nou ja het belang van het harder rijden belangrijker is dan het stukje gezondheidsrisico wat er optreedt.

voice-over

Epidemioloog Gerard Hoek onderzoekt al jaren de gevolgen van blootstelling van fijnstof. In 2013 werkte hij mee aan een groot Europees onderzoek waarin het verband tussen fijnstof en longkanker werd aangetoond. 

Hoek

We hebben berekeningen gedaan naar alle hoge concentraties, maar ook gekeken van ja wat gebeurt er nou als ik alleen maar kijk naar mensen die onder de Europese norm zijn blootgesteld en nog steeds zag je dat er een relatie was met longkanker.

voice-over

Hoe zit het met die norm? Er zit nou eenmaal stof in de lucht, daar kunnen we niet omheen. Om de gezondheidsschade te beperken, stelt de Wereldgezondheidsraad al jaren de grens op 20 microgram fijnstof per kubieke meter. Maar van Brussel mag er 40 microgram in de lucht zitten. Twee keer zoveel. Wetenschappers vinden die norm te hoog.  Want ook onder die norm lopen we risico, zegt ook hoogleraar preventieve gezondheid Onno van Schayck.

Van Schayk

Nou is er eigenlijk geen drempelwaarde, dat wil zeggen dat het is niet zo dat als je, als u de norm noemt van 40 en je zou op 39 zitten, dat het geen kwaad kan. We zien dat het een glijdende grens is en dat als je op 35 zit er nog steeds gevaar is van blootgesteld worden aan.

voice-over

In Nederland wordt de lucht weliswaar schoner maar nog steeds voldoen we nog steeds niet overal aan de soepele Europese norm van 40 microgram. Al jaren wordt met speciale programma’s en actieplannen geprobeerd de luchtkwaliteit te verbeteren. Maar ondertussen verhoogt de minister de maximumsnelheid waardoor de uitstoot van fijnstof wordt vergroot. We kunnen dat niet rijmen. We gaan naar het RIVM, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Het belangrijkste adviesorgaan van het ministerie.

00.12.28

Int.

De staatssecretaris is bezig om de luchtkwaliteit te verbeteren. Haar minister werkt het eigenlijk tegen met deze maatregel. Bent u het daar mee eens?

[caption]

Luijk

Daar, eh daar sta ik buiten. Wij zijn een kennisinstituut wat gaat over het in beeld brengen, betrouwbaar in beeld brengen, van de luchtkwaliteit. En dat is ons, dat is onze focus.

Int.

maar u bent het met me eens dat op deze manier de luchtkwaliteit wel verslechtert.

Luijk

Als wij activiteit toevoegen, hetzij in de mobiliteit, hetzij in de industrie, hetzij in de landbouw, dan krijgen we meer emissies. We proberen dat steeds in Nederland op een schonere manier te doen maar als die emissies omhoog gaan beïnvloedt dat de luchtkwaliteit. Mooier kunnen we het ook niet maken.

voice-over

Milieudoelen om de volksgezondheid te beschermen zijn de afgelopen jaren afgezwakt. Zegt Nico Hoogervorst van het planbureau voor de leefomgeving. Hij bestudeerde het milieubeleid van de afgelopen jaren.

[caption]

Hoogervorst

De Nederlandse regering heeft zich erg gecommitteerd aan wat er in Brussel wordt besloten over milieukwaliteit, de eerste kabinet Rutte heeft dat ook in z’n regeringsprogramma gezet, regeerakkoord gezet. We gaan niks strenger meer doen dan wat er in Brussel wordt afgesproken. Ik vind dat de discussie nu wel heel erg gaat over de normen en of we op of onder de norm zitten. En we gaan een beetje voorbij aan het feit dat die normen eigenlijk een hulpmiddel zijn om de gezondheid te beschermen.

voice-over

In opdracht van onder andere het RIVM verrichten meneer Weijers en zijn collega’s metingen.

Int.

U meet fijnstof.

Weijers

 Dat klopt.

Int.

Hoe doet u dat?

Weijers

Dat doen we onder andere met een instrument dat hier staat. Hier zien we een inlaat. De lucht komt door deze inlaat en gat vervolgens naar beneden. Hier zit een filter. De lucht gaat door het filter heen. Daar zorgt een pomp voor, die we hier beneden zien. En het stof wat in de lucht zit blijft achter op het filter.

voice-over

Op verschillende punten in Nederland wordt fijnstof gemeten. Met die gegevens brengt het RIVM de luchtkwaliteit in beeld.

Int.

En dit is fijnstof.

Weijers

En dit is fijnstof. Het zijn de roetdeeltjes die in het fijnstof zitten.

Int.

Hoe ver komt het fijnstof wat u hier vangt nu van de weg af?

[Caption]

Weijers

Als je dat probeerde te meten, dat hangt een beetje van de omstandigheden af he, bijvoorbeeld van windsnelheid, dan komt het ongeveer tot 2, 300 meter.

Int.

Hier is de snelweg.

Van der Harst

Ja

Int.

En waar woont u dan?

Van der Harst

Nou ik woon ongeveer hemelsbreed 100 meter hier achter ons in de wijk Stadsweide.

Int.

In de wijk daar.

Van der Harst

Ja. Dit is nou de A28 die dwars door onze mooie stad Harderwijk raast waar inmiddels 130 kilometer per uur mag worden gereden.

Int.

En kwam dat als een verrassing voor u?

Van der Harst

Nou het kwam in die zin als een verrassing dat eh wij ja de minister met een bezwaar hadden gevraagd om dat vooral niet te doen en alle argumenten zijn gewoon van tafel geveegd.

voice-over

Marjan van der Harst maakte namens 300 bewoners bezwaar bij het ministerie.

Van der Harst

Wij lopen hier dagelijks te genieten van de omgeving, zonder dat we er erg in hebben ademen we fijnstof in wat heel diep in je longen problemen veroorzaakt.

Int.

Merkt u ook de gevolgen daarvan qua gezondheid?

Van der Harst

Ja ik merk het aan mijn man, die is van kinds af aan al wat bronchitis en astmatisch. En die heeft dus nou soms ’s ochtends als hij wakker wordt alsof hij zware shag gerookt heeft. Ja en is dat als oorzaak fijnstof, ik weet het niet, maar het is wel een feit.

voice-over

In totaal  maakten 194 partijen, zowel gemeenten als particulieren uit het hele land, bezwaar bij het ministerie tegen de verhoging van de maximum snelheid. In de nota van antwoord lezen we dat bijna alle partijen hun zorgen uiten over hogere uitstoot van fijnstof en stikstofdioxide. Maar volgens het ministerie vallen de negatieve effecten binnen de norm. Er staat:

[caption]

voice-over

‘Het voldoen aan de geldende normen is een effectieve wijze om de gezondheid van mens, dier en milieu te beschermen. Bij het vaststellen van deze normen zijn de relevante gezondheidsrisico’s immers meegewogen.’

[caption]

Hoek

Dat is geen volledig antwoord. Dat ze meegewogen zijn klopt natuurlijk wel. Er is rekening mee gehouden. Maar het is een beetje misleidend, het antwoord in de zin van dat het suggereert dat er onder die norm geen effecten meer optreden en dat is niet waar…dat ik daar redelijk kort over kan zijn, die Europese normen beschermen niet voldoende tegen het optreden van gezondheidseffecten.

00.17.00

Int.

Waarschuwt u de minister of het ministerie daar ook voor?

[caption]

Van Luijk

Wij brengen in beeld wat de gezondheidseffecten zijn en wij kijken dus ook welke gezondheidswinst bereikt kan worden met de verbetering van de luchtkwaliteit. Het is aan de politiek en aan bestuurlijke afwegingen om daar verder invulling aan te geven.

00.17.18

voice-over

We worden niet volledig beschermd, maar de negatieve effecten vallen binnen de norm, zegt de minister. Ze baseert zich op berekeningen. Maar dat zijn slechts voorspellingen. Het is dus helemaal niet zeker, dat de norm niet overschreden wordt.

[caption]

Knol

Anne Knol, milieudefensie
En als je daar geen rekening mee houdt, dan trek je dus veel te stellige conclusies op basis van onzekere informatie en er is dus ook een flinke kans dat we die normen wel gaan overschrijden en dat staat niet in die rapporten.

[caption]

Van der Harst

Ik vind het zorgelijk. Wij als burgers worden in dit opzicht compleet buiten spel gezet en de problematiek wordt ook volledig op ons af gewenteld. En de gevolgen, ja zullen wij over enkele decennia zien vrees ik.

voice-over

Natuurlijk willen we ook graag met de minister of staatssecretaris spreken maar ons interviewverzoek wordt afgewezen. De Tweede Kamer is er niet gerust op dat de norm niet overschreden wordt en wil nu dat het RIVM opnieuw onderzoek doet.

De Europese norm geldt voor fijnstof. Maar hoe zit het eigenlijk met die allerkleinste deeltjes, ultrafijnstof. We weten dat dat mogelijk nog gevaarlijker is.

Int.

We staan hier langs de snelweg. Er wordt eigenlijk nooit gesproken over ultrafijnstof en snelwegen. Maar dat is er wel.

[caption]

Weijers

Dat is er wel ja. We hebben ook wel meetcampagnes gedaan langs de snelweg en specifiek gekeken naar de ultrafijne fractie.

Int.

en wat vond u toen?

Weijers

Dan vinden we ook redelijk hoge waarden.

Int.

Maar er is geen norm voor.

Weijers

Daar is geen, geen norm voor.

Int.

Dus daar wordt niet over gesproken.

Weijers

Nou ik wil niet zeggen dat er niet over gesproken wordt, maar de discussie is lastiger.

[caption]

Hoek

Ja er zijn mensen die zeg maar dichter bij het Europese circuit zitten die hebben duidelijk gemaakt van dat dat echt geen begaanbare weg is op het moment. We hebben natuurlijk de economische crisis gehad en alles is er op gericht om dat in goeie banen te leiden en een extra norm voor ultrafijnstof of voor roet of voor andere componenten waar het gezondheidsoogpunt misschien wel aanleiding toe is. Dat is op dit moment niet opportuun.

voice-over

Een ander probleem is volgens het planbureau dat door de bezuinigingen op het ministerie de mensen met inhoudelijke kennis verdwenen zijn.

[caption]

Hoogervorst

Nou die mensen zijn eh met pensioen gegaan of die zijn eh, hebben een betrekking elders gevonden. En die zijn niet opgevolgd door mensen met inhoudelijke kennis. Mensen die nu op de ministeries werken die rouleren elke vijf jaar naar een andere functie, dus als ze er net een beetje verstand van hebben gekregen dan gaan ze iets anders doen en dat helpt niet.

Int.

Maar deze mensen, zonder kennis, bepalen wel het beleid.

Hoogervorst

Nou die zijn, die bepalen mede hoe het beleid vormgegeven wordt ja.

voice-over

Ultrafijnstof. Mogelijk nog gevaarlijker dan gewoon fijnstof. Er is weinig onderzoek ne er is geen norm. Kortom, het staat niet hoog op de politieke agenda. We willen weten wat er inmiddels wel bekend is over ultrafijnstof in Nederland. We komen een rapport uit 2014 tegen van TNO. Over verhoogde concentraties ultrafijnstof in de wijde omgeving van Schiphol.

[caption]

Knol

Ja dat waren opzienbarende resultaten want eigenlijk tot dat moment dacht iedereen dat het wel mee zou vallen met de lokale luchtvervuiling door luchtvaart.

[caption]

Van Schayck

In het algemeen werd aangenomen dat het stijgen van vliegtuigen weliswaar veel fijnstof kan geven maar dat he maar zo kort is, dat het nauwelijks invloed heeft op mensen die omwonend zijn.

Knol

Maar dat bleek niet het geval.

Int.

Even kijken, hier zien we Schiphol en wat zien we verder?

Knol

Ja je ziet hier inderdaad Schiphol, je ziet de startbanen van Schiphol. En je ziet de concentraties ultrafijnstof en hoe die zich verspreiden over de omgeving: Amstelveen, Amsterdam en verder.

Int.

Ja

Knol

Iedere twee minuten stijgt er zo’n vliegtuig op dus iedere twee minuten heb je weer zo’n gigantische hoeveelheid deeltjes en eh.. ja, die verspreiden zich over de stad.

voice-over

Voor het eerst wordt Schiphol door de onderzoekers als een bron van ultrafijnstof aangeduid. We zouden graag met henzelf spreken maar TNO wil niet meewerken. Als we verder zoeken komen we een zelfde soort onderzoek in Amerika tegen. Daar ontdekte men in 2013 dat rond Los Angeles Airport de concentraties ultrafijnstof alarmerend hoog zijn. We bellen met de onderzoeksleider, Scott Fruin.

[caption]

Fruin

De belangrijkste en verrassendste uitkomst is dat de ultrafijnstof-concentraties twee tot zes keer zo hoog zijn in het gebied waar de vliegtuigen landen, vergeleken met de rest van LA,  ook een stedelijk gebied dat al hoge concentraties heeft. In dit gebied van ruim 60 vierkante kilometer wonen ongeveer 600.000 mensen. We zijn bang dat deze mensen veel meer worden blootgesteld dan de rest van LA.

00.22.13

voice-over

In het TNO rapport zien we dat ook de Nederlandse onderzoekers rekening houden met de grote aantallen mensen die worden blootgesteld. 555.000 adressen. We lezen dat nader onderzoek naar blootstelling aan ultrafijnstof in de omgeving van Schiphol en mogelijk andere luchthavens dringend geboden is. Gerard Hoek was betrokken bij dat advies.

[caption]

Hoek

Toen TNO kwam en ons die getallen liet zien en we ook in onze eigen metingen zagen dat er inderdaad een invloed was, denk je nou dat is een situatie waarin een mogelijk belangrijk gezondheidsprobleem is geïdentificeerd.

voice-over

Op aandringen van de Tweede Kamer geeft de staatssecretaris het RIVIM de opdracht nader verkennend onderzoek te doen. Opnieuw wordt er gemeten. Het RIVM komt afgelopen september tot min of meer dezelfde conclusie als TNO.  Op 15 kilometer van Schiphol wordt nog ultrafijnstof van de luchthaven aangetroffen.

[caption]

Van Luijk

Wij treffen in ieder geval hogere niveaus aan, vooral heel dicht bij de luchthaven.

Int.

Ultrafijnstof.

Van Luijk

Ultrafijnstof. Op grotere afstanden zie je dat het wel heel snel afneemt.

Voice-over

Hoeveel ultrafijnstof komt er eigenlijk vrij bij een opstijgend vliegtuig? We gaan meten. Dat gebeurt met andere apparatuur dan langs de snelweg.

[caption]

Weijers

Ultrafijnstof is zo klein dat je dat dus eigenlijk niet goed kan wegen.  En daarom is er andere apparatuur voor om het ultrafijnstof te meten.  

Int.

Als er nu zo’n vliegtuig voorbij komt, staan we nu ook echt vol in het ultrafijnstof?

Weijers

Ja op het moment dat de pluim van het vliegtuig ons passeert, dan staan wij wel vol in een, in een wolk van ultrafijnstof.

voice-over

Weijers en zijn collega’s leidden vorig jaar de meetcampagne voor het onderzoek van het RIVM rond  Schiphol.

Weijers

Dit is een vliegtuig wat voorbij is gekomen en we zien dat het niveau nu gestegen is tot een miljoen deeltjes per kubieke centimeter.

Int.

Een miljoen deeltjes. Dat kan je je bijna niet voorstellen.

Weijers

Dat is een onvoorstelbare hoeveelheid. Het geeft ook al aan hoe klein die deeltjes dus ook zijn.

Int.

Wat is normaal?

Weijers

Eh normaal, al  er dus geen vliegtuigen zij, dan kijk je naar het achtergrondniveau, dan is normaal 10 tot 20.000 deeltjes per kubieke centimeter.

voice-over

De wolk met ultrafijnstof uit het vliegtuig wordt met de wind meegenomen. Daardoor verdunt de concentratie. Maar op een afstand van 15 kilometer wordt nog steeds ultrafijnstof van Schiphol aangetroffen. Blijkt uit het onderzoek. De Amerikanen kwamen in Los Angeles tot een zelfde conclusie.

[caption]

Fruin

Het is waarschijnlijk de eerste keer dat ik heb gezien dat één bron zo’n grote impact heeft op zo’n grote afstand. Het zorgwekkende aan ultrafijnstof is dat ’t zo klein is dat ’t van de longen in de bloedbaan terecht kan komen. We maken ons grote zorgen dat extreem hoge concentraties benedenwinds van een vliegveld op den duur gezondheidseffecten hebben die vergelijkbaar zijn met fijnstof.

00.25.23

Van Dijk

Vanaf de polderbaan kan ik alles zien wat er gebeurde en vanuit de Zwanenburg baan ook. En het zijn dagen als de wind

Van Dijk

Gunstig is dat er niet een vliegt. Maar er zijn ook dagen dat het van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat om de tweenhalf, drie minuten komt.

Voice-over

Die banen lagen er nog niet toen dhr van Oojik in 1960 hier in Zwanenburg zijn huisartsen praktijk begon. Onder de rook van Schiphol.

Ooijk

Ik heb het wel eens genoemd de grootste gifbelt boven ons in de lucht hier in de noordelijke Randstad.

Voice-over

Sindsdien volgt hij alle ontwikkelingen van de luchthaven te voet. En vertegenwoordig hij de bewoners in de omgevingsraad.

Ooijk

Het is een leven in mijn leven geworden en van het een kwam het ander. Want d’r kwamen iedere keer uitbreidingen over ons heen. Als ik geweten had dat 15 jaar tienduizenden uren van mijn tijd zou kosten dan weet ik nog niet of ik daar ingestapt zou zijn.

Voice-over

Al in de jaren ’90 drong hij aan op een grondig onderzoek naar kanker. Omdat hij in zijn praktijk een bovengemiddeld aantal longkanker patiënten zag.

Ooijk

Toen had ik een aantal jaren 10 longkanker patiënten ieder jaar weer in mijn praktijk. En tegelijkertijd deed het zich voor dat ik witte tuinmeubelen had en die waren in een dag tijd waren ze zwart. En toen dacht ik nou eh die tien longkanker patiënten dat is zes keer zoveel als ik er normaal verwachten mocht in de praktijk. En die troep die daar op die tuinmeubelen dat ademen we ook allemaal in, zou daar een verband mee kunnen zijn?

00.27.06

Voice-over

Het onderzoek kwam er maar was ruim van opzet en kon de ongerustheid daarom niet wegnemen. Hoewel de GGD een nieuw onderzoek adviseerde zag het RIVM daar toen geen aanleiding voor. Hoe is dat nu? Heeft het RIVM gezondheidsonderzoek gedaan naar de gevolgen van blootstelling aan ultra fijnstof. We zien in het rapport van vorig jaar dat het RIVM uitsluitend heeft gekeken naar bestaande onderzoeken. Op basis daarvan komt het tot de conclusie dat gezondheidseffecten niet uitgesloten mogen worden.

A. Knol

En als je dat leest als je gewoon ziet wat er allemaal al bekend is dan is dat een hele zwakke conclusie.

Voice-over

In het rapport doet het RIVM wel acht aanbevelingen aan het ministerie voor vervolgonderzoek naar gezondheidseffecten.

Van Schayck

Ik vond dat men een aantal interessante aanbevelingen deed. Er waren vier aanbevelingen als ik het me goed kan herinneren die over de korte termijn gingen en vier gingen over lange termijn.

Voice-over

Maar het ministerie neemt maar een van die aanbevelingen over. Het geeft de opdracht om te kijken naar de sterftecijfers die te maken hebben met verhoogde ultra fijnstof concentraties. Dat onderzoek wordt nu door het RIVM gedaan.

Van Schayck

Ik vind het een gemiste kans. Kijk mensen gaan niet zomaar dood,

Mensen aan fijnstof, je wordt eerst ziek. En en pas als je ernstig ziek bent dan ga je d’r eerder aan dood. Dus het is ook belangrijk om de aanbevelingen van het RIVM te volgen als het gaat over longfunctie metingen, als het gaat over de effecten op het hart.

Voice-over

Maar dat gebeurt niet. En dan lezen we in het plan van aanpak van afgelopen februari dat er uitsluitend naar sterftecijfers wordt gekeken. En dat er geen relatie zal worden gelegd met de blootstelling aan ultra fijnstof.

Knol

Wat je ziet is dat van al die acht aanbevelingen d’r eentje overgenomen is en dan maar half.

Wat er gedaan is, of waar het RIVM opdracht voor gekregen heeft is puur het in kaart brengen van de sterftecijfers. Maar niet over de relatie tussen die sterftecijfers en ultra fijnstof.

Int.

Heeft het wel zin dit onderzoek?

Van Luijk

Ik denk dat het zeker zin heeft om te kijken wat de effecten van ultra fijnstof zijn op de gezondheid. Over welke componenten we dan precies praten en op welke manier we dan de monitoring en de blootstelling moeten vormgegeven

Int.

Maar u onderzoekt dat niet. U onderzoekt de sterftecijfers.

Van Luijk

Dat is juist dus we zullen in ieder geval daar geen uitgebreide relatie mee leggen.

Knol

Dus op het moment dat dat onderzoek straks naar buiten komt zie je niets want dan heb je een kaartje met sterfte cijfers. En op het moment dat je dan vraagt: komt dit nou door ultra fijnstof of niet dan zullen de onderzoekers dat niet kunnen beantwoorden. Want dat hebben ze niet onderzocht.

Voice-over

Er wordt dus op dit moment geen onderzoek gedaan naar het verband tussen mogelijke gezondheidseffecten en ultra fijnstof rond Schiphol. Volgens het RIVM heeft dat vooral met gebrek aan tijd te maken.

Van Luijk

De tijdsdruk speelt ons zeker parten. Er is ons gevraagd om een onderzoek waar we op korte termijn over konden rapporteren. Wij hebben in september aangegeven dat dat eigenlijk heel moeilijk was. Eh er is toch om gevraagd de waarde van het onderzoek zal vooral op langere termijn bekend worden. En het is dus strak dus ook maar een voorlopige en tussentijdse rapportage.

G. Hoek

Het is ook heel duidelijk dat de overheid er niet op zat te wachten dat er weer een nieuw probleem voor Schiphol wordt geidentifeerd.

Hoek

Natuurlijk was het mogelijk geweest om in anderhalf jaar tijd meer te doen dan wat er nu gebeurd is.

 Int.

Frustreert dat als onderzoeker?

Hoek

Ja dat is inderdaad wel frustrerend juist omdat het om zo’n grote populatie gaat die die blootstelling heeft. Kijk als er maar 100 mensen ergens blootgesteld zijn dan is het heel moeilijk om daar dan iets aan te tonen. Maar dit gaat over grote aantallen mensen en nou ja dan heb je de plicht om daar onderzoek naar te doen.

Voice-over

Ons interview verzoek aan het ministerie wordt zoals gezegd afgewezen. Wel laat het schriftelijk weten dat Nederland voorop loopt als het gaat om onderzoek naar ultra fijnstof bij luchthavens. En dat het het voorstel van het RIVM voor lange termijn onderzoek overneemt.

Van Dijk

De kunst zal dan zijn om dat vervolg

Caption

Cees van Dijk

Onderzoek te gaan doen want als, dat wordt me niet in dank afgenomen denk ik, maar als bestuurders denken of een luchtvaart sector van nou daar komen misschien wel vervelende dingen uit dan doen ze alles om dat liefst te vermijden.

Int.

Heeft u daar ervaring mee?

Van Dijk

Ja deze hele bos hier daar staan allemaal aanbevelingen in dat er maatregelen genomen moeten worden en dat Schiphol verder uitgebreid moet worden. Hier heb ik van de gezondheidsraad in 1991 van 1993 wat is het gevolg? Daar staat in het moet niet verder. Nou d’r is nooit die rapporten die verdwenen allemaal zo snel mogelijk in de onderste la. Dus kortom als bestuurders niet kunnen bouwen en vliegmaatschappijen niet kunnen vliegen dan zit dit als lastige horzels zit dat in de weg. En ook zo’n nieuw onderzoek naar dat ultra fijnstof wat mogelijk consequenties kan hebben en niet alleen hier maar wereldwijd. Dat is niet populair want dat kan last geven.

Caption

Anne Knol, milieudefensie

Knol

Op het moment dat je dit serieus gaat nemen, op het moment dat je echt ziet dat Schiphol zo’n effect heeft op de leefomgeving en de gezondheid van mensen die daar wonen dan moet je wel maatregelen nemen. Die maatregelen die zijn niet zo makkelijk want eigenlijk kom je dan op minder vliegen terecht. Er is eigenlijk niets te doen om de uitstoot schoner te maken, je kan niet een roetfilter of ’n of wat dan ook op zo’n vliegtuig zetten. Dus je moet naar minder vliegen. Nou ja d’r is bijna niemand die in Den Haag die dat durft uit te spreken. Dat is echt ’n taboe.

Voice-over

Terwijl nu duidelijk is dat Schiphol een aanzienlijke bron van ultra fijnstof is maar de mogelijke gezondheidsschade nog nauwelijks is onderzocht kreeg Schiphol drie weken geleden definitief toestemming om uit te breiden. En besloot het kabinet vorige week dat de gemeenten in de omgeving extra huizen mogen bouwen.

In ‘t Veen

Ja dat geeft en ik denk dat dat bij overheden soms wel verstandig is, wat gezond wantrouwen. We hebben natuurlijk wel vaker gezien dat bepaalde zaken waarvan we al heel veel aanwijzingen hadden dat het een probleem was. Denk aan die sigaretten rook  daar hebben we eerst lang over gedaan om te bewijzen dat het een probleem was. Toen we dat bewezen hadden is eigenlijk toch die urgentie bij de overheid om die sigaretten het roken van sigaretten in te dammen dat heeft heel lang geduurd. Hetzelfde geldt voor asbest eigenlijk waarbij al heel vroeg aanwijzingen waren dat dat lijdt tot asbest kanker dus ook een vorm van kanker in de longen. De beperking van asbest heeft ook lang geduurd terwijl die urgentie d’r eigenlijk al veel eerder was. Nou ik proef dat hier ook een vorm van urgentie is. Die urgentie hebben we nog niet bewezen maar het probleem kan zodanig groot zijn dat ik vind dat we daar stappen in moeten maken om dat te onderzoeken.

Int.

Moeten mensen die in de buurt van een vliegveld wonen zich nu echt zorgen maken?

Knol

Nou ja ik hou er niet zo heel erg van om mensen heel veel angst aan te jagen, want daar schiet je niet zoveel mee op. Maar in dit geval denk ik wel dat er reden is tot zorg. D’r zijn gewoon een heel scala aan gezondheidseffecten wat veroorzaakt wordt door luchtvervuiling. Ik denk dat dat wel iets is waar mensen zich zorgen over moeten maken. Waar vooral de overheid zich wat meer zorgen om zou moeten maken.

Tot we meer weten moeten we vliegvelden beschouwen als een belangrijkere bron van luchtvervuiling dan voorheen. Er worden veel meer mensen getroffen dan werd aangenomen. We moeten voorzichtig zijn als we vliegvelden willen uitbreiden in grootte en in aantal vluchten. Dit zou goed moeten worden onderzocht want er worden veel meer mensen getroffen dan gedacht.