‘Dit is een van de ergste pandemieën sinds de Spaanse griep’

Het veroorzaakte meer doden dan de Eerste Wereldoorlog: de Spaanse griep. Schattingen lopen erg uiteen, maar de dodelijkste pandemie ooit zorgde voor zo’n 50 tot 100 miljoen slachtoffers in 1918 en 1919. Een derde van de wereldbevolking werd er toen mee geïnfecteerd. 

En nu Covid-19 een pandemie is met meer dan 150.000 besmettingen in 142 landen is de vraag: is dit een van de ergste pandemieën sinds toen? ‘Zeker,’ zegt viroloog Robert de Vries van de Universiteit Utrecht.

Maar de twee zijn niet helemaal één op één te vergelijken. Vijf overeenkomsten en verschillen tussen de uitbraak van Covid-19 en de Spaanse griep:

De Spaanse griep trof vooral jongeren zwaar. ‘Jonge mensen hadden nog nooit zo’n virus meegemaakt,’ zegt de Vries,’ dus hun immuunsysteem was er niet op voorbereid.’ De gemiddelde leeftijd van iemand die aan de Spaanse griep overleed was 28.

Dat is anders dan met Covid-19, waar vooral ouderen en kwetsbaren nu het slachtoffer zijn. Dat wil niet zeggen dat ook jonge, gezonde mensen Covid-19 niet kunnen oplopen, want dat kan wel. En in Italië zien artsen de gemiddelde leeftijd van kritieke patiënten de afgelopen twee weken ook dalen. Ook in Nederland zijn er jonge patiënten in kritieke toestand. 

Iedereen is vatbaar voor een nieuw virus, jong of oud, gezond of ongezond. Maar jongere mensen worden nu vooral gezien als de ‘dragers’ van het coronavirus.

Een Amerikaanse epidemioloog maakt zich daarom zorgen. Hij zegt dat juist omdat symptomen voor jonge mensen mild zijn, het virus zich daardoor makkelijk verder kan verspreiden.​

Door de wereldhandel en goedkope vliegtickets zijn we nu meer verbonden dan ooit. Daardoor verspreidt het virus zich nu razendsnel over de hele wereld. Maar hoe kon de Spaanse griep zich ook in een korte tijd over de hele wereld verspreiden vóór de moderne luchtvaart?

'De Eerste Wereldoorlog zorgde voor een enorme mobilisatie van jonge en dus vatbare personen,’ legt de Vries uit. In de herfst van 1918 was de Grote Oorlog nog in volle gang. Duizenden jonge soldaten zaten op elkaar gepropt in loopgraven, een perfecte omgeving voor een besmettelijk virus. Maar de oorlog was ook bijna ten einde, en veel soldaten gingen weer naar huis. Die namen een dodelijke souvenir mee. Zo kon de Spaanse griep in hun land van herkomst verder verspreiden.

‘Toen wist de wereld niet eens dat ze met een virus te maken had,’ zegt de Vries, ‘en er was nauwelijks kennis om uitbraken in toom te houden.’ Pas in 1933 kwamen wetenschappers erachter dat de griep daadwerkelijk door virussen werd veroorzaakt. En de eerste antivirale medicijnen werden eind jaren '30 uitgevonden. ‘Het is echt een wereld van verschil met nu,’ aldus de Vries.

Ook was er toen geen WHO, of internationale coördinatie en communicatie zoals dat nu het geval is. ‘De wereld werkte toen helemaal niet samen zoals nu,’ aldus de Vries. Er was oorlog, dus iedereen was zeer terughoudend met het delen van informatie.

Sterker nog, de naam ‘Spaanse Griep’ komt doordat er tijdens de Eerst Wereldoorlog overal censuur was, behalve in Spanje. Die was neutraal tijdens de oorlog en daarom werd de pers daar niet gecensureerd. Men dacht dus dat de pandemie in Spanje was begonnen, omdat er daar voor het eerst openlijk over werd gepubliceerd.

De Spaanse Griep kwam dus niet uit Spanje. Maar waar het wel vandaan komt is nog onzeker. Jarenlang stelden medische historici en epidemiologen dat de uitbraak begon op een Britse legerbasis in Frankrijk, of op een legerbasis in Amerika.

Maar er is ook een andere theorie: dat de Spaanse griep eind 1917 ergens in het noorden van China ontstond. Het virus kwam vervolgens in West-Europa terecht door 140.000 Chinese arbeiders die door Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk werden ingezet om in die landen het achtergebleven werk te doen van soldaten die aan het front vochten.
    
Het virus dat nu de ziekte Covid-19 veroorzaakt dook in december 2019 op in Wuhan, China, op een zogenaamde ‘wet market’ waar (wilde) dieren worden geslacht en verkocht.

Bekijk deze video van Vox over waarom er zoveel nieuwe ziektes uit China komen. Artikel gaat verder onder de video.

Inmiddels is Europa volgens het WHO de corona-brandhaard van de wereld. Er zijn nu per dag meer bevestigingen van Covid-19 besmettingen dan tijdens de piek van de Chinese epidemie. Regeringen in Europa treffen nu zware maatregelen zoals het verbieden van grote evenementen en het sluiten van scholen en horeca. Dit werd ook in meer en mindere mate gedaan tijdens de Spaanse Griep pandemie.

‘Wat voor nu ook interessant is,’ gaat de Vries verder, 'is dat Philadelphia bijeenkomsten liet doorgaan en St. Louis niet.’ Doordat Philadelphia toch wel bijeenkomsten liet doorgaan kwamen er daar meer mensen om het leven door Spaanse Griep.

We staan op dit moment aan het begin van de COVID-19 pandemie. Misschien ben je nu al ‘coronamoe’, maar het eerste geval werd pas op 31 december in China gedocumenteerd. Dat is nog geen drie maanden geleden. De Spaanse griep duurde bijna twee jaar, en veroorzaakte de meeste doden in de ‘tweede golf’ in de herfst van 1918. 

De vraag is of de maatregelen die landen nu treffen om de Covid-19 pandemie in te dammen genoeg zijn. ‘Dat is moeilijk te zeggen nu, want dat kun je alleen achteraf stellen,’ merkt de Vries op. ‘Maar het mag zeker allemaal wat strakker.’