PAUW was de late night talkshow van BNNVARA met presentator Jeroen Pauw. Het gesprek van de dag met de hoofdrolspelers uit het nieuws, live vanuit Amsterdam.
De zinderende evacuatie van eeuwenoude manuscripten uit Mali (met hoofdrol voor minister Ploumen)
•
Timboektoe, 18 oktober 2012. In het holst van de nacht laden Malinezen metalen kluizen op handkarren en ezelwagens. De historische stad is bezet door islamisten en als de koeriers ontdekt worden, zullen de kluizen waarschijnlijk verloren raken. Via bussen en trucks bereiken de kluizen uiteindelijk de Malinese hoofdstad Bamako. Het is een van vele missies waarbij eeuwenoud cultureel erfgoed van de vernietiging is gered — met een hoofdrol voor Nederland. Vijf jaar later drijven de details boven.
Het Prins Claus Fonds noemde de operaties in het door oorlog verscheurde Noord-Afrikaanse land Mali ‘een jongensboekverhaal dat een verfilming verdient’. De opmaat naar die verfilming verscheen vandaag in boekvorm. Een voormalige buitenlandredacteur van
The Guardian
, Charlie English,
schreef
The Book Smugglers of Timbuktu
, over de evacuatie van tienduizenden handgeschreven, broze manuscripten, daterend uit de vijftiende en zestiende eeuw.
Over de hoeveelheid van die manuscripten wordt getwist. Honderdduizend zegt de ene schatting, zevenhonderdduizend de andere. De pagina’s vormen essentiële bladzijden uit geschiedenis van de stad Timboektoe, die rond de middeleeuwen zijn Gouden Eeuw beleefde.
In 2012 veroveren islamitische rebellen een Noord-Afrikaanse tak van Al-Qaida Timboektoe. Zo’n dertig families daar bewaren de manuscripten, doorgegeven van generatie op generatie. Eén van deze private conservators is Abdel Kader Haidara. Later zou de wereldpers hem de eretitel ’de bibliothecaris van Timboektoe’ toedichten.
Haidara beheert de grootste collectie en stichtte Savama, een organisatie die het stedelijk erfgoed waarborgt. Haidara bedenkt een evacuatieplan. De logistiek is bepaald, maar geld heeft hij niet. Hij benadert een Amerikaanse vriendin, Stephanie Diakité, en komt zo terecht bij geldschieters, waaronder het Amsterdamse Prins Claus Fonds.
Het Fonds is bereid om het vervoer van kluizen te financieren. 250 tot 300 documenten per kluis verspreid over 200 kluizen. Op 17 oktober tekent Haidara een contract waarin het Prins Claus Fonds hem 100 duizend euro schenkt. Nog die volgende nacht rijden de eerste kluizen op handkarren en ezelwagens naar de rand van Timboektoe.
De missie wordt maandenlang herhaald. Eind 2012 zijn er tussen de 80.000 tot 120 duizend manuscripten geëvacueerd. Nog zo’n 180 duizend manuscripten liggen te wachten op redding. Haidara maakt zich zorgen omdat de islamisten ze dreigen te verbranden op 24 januari, een islamitische feestdag.
Haidara benadert de Nederlandse ambassade in Mali. Daar kunnen ze weinig voor hem betekenen, tot de ambassade een mailtje ontvangt van minister
Lilianne Ploumen
(Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) met de vraag of de regering iets kan betekenen in Mali.
Op 17 januari zegent Ploumen de evacuatie van de resterende manuscripten per boot. Te land is de weg te gevaarlijk geworden. 323,475 euro krijgt Haidara, genoeg om 454 kluisjes met daarin totaal 136,200 manuscripten in veiligheid te brengen.
In
The Book Smugglers of Timbuktu
valt te lezen hoe Haidara correspondeerde met de minister:
“The project had to remain confidential: “I said to [Ploumen]: ‘You can’t tell anyone about it, it has to be kept really secret because, if it becomes public al-Qaida will react ... It is top secret and you can only get the publicity after four or five months but not now, you have to keep quiet.’”
De bovenstaande bedragen en diplomatieke details van de operaties schetsen een snelle en vertrouwelijke samenwerking tussen overheid, fonds en burger. De Malinese minister van Cultuur meldde later dat
95 procent
van de eeuwenoude documentatie is gered van de vernietiging.
Het boek is er. Nu de film nog.
In 2013 sprak directeur Christa Meindersma in Pauw & Witteman over de operatie:
Meer cultureel nieuws en fragmenten vind je hier!
Praat mee
0/1500