Losgeslagen wagen
De SRV-wagen, kent u hem nog? Het lijkt misschien een relikwie uit vervlogen tijden, maar ook in de 21ste eeuw tuffen er nog een stuk of honderd ‘SRV-wagens’ door Nederland. Zoals Tonneke’s winkel op wielen, die we in de mooie documentaire Leve de vrouw van de SRV door de buitenwijken van Tilburg zien rijden. Langs de galerijflats en de kleine arbeiderswoningen, waar oudere mensen maar wat blij zijn dat ze vlak voor de deur hun dagelijks boodschapjes kunnen halen. De SRV-wagen is een kleine, rijdende supermarkt, met uitpuilende schappen vol paprika’s, appels en sperziebonen, flessen wijn, pakken melk, zakken chips, snoep voor de buurtkinderen – bijna alles past erin. Het concept werd eind jaren 60 van de vorige eeuw bedacht en de afkorting staat voor ‘Samen Rationeel Verkopen’. Het begon als een mobiele melkboer, een samenwerking van landelijke groothandels die daarvoor alleen aan melkhandelaren leverden. Na de melk kwamen er ook steeds meer andere producten in de wagens te liggen.
Zo’n SRV-wagen spreekt dusdanig tot de verbeelding dat je er ook heel goed stunts mee uit kunt halen. Het inspireerde filmregisseur Dick Maas voor een beroemde scène vol spektakel in de Nederlandse filmklassieker Flodder uit 1986. Maas vond het wel een mooi idee om zo’n rijdende winkel helemaal op hol te laten slaan in de chique wijk Zonnedael, met allemaal deftige dames in zomerjurken én Ma Flodder (Nelly Frijda) erin. Speciaal voor ons blikt hij in vier stappen terug op de totstandkoming van deze filmscène.
1. Ma Flodder stapt de SRV-wagen binnen.
De scène begint met Ma Flodder die met grote stappen de beschaafde gele srv-wagen voor ‘Delicatessen’ in de keurige wijk Zonnedael binnenstapt. ‘Eén rookworst, en een beetje vet graag. Die daar’, zegt Ma Flodder tegen verkoper Van Putten (Dick Scheffer). Er staan echter nog drie chique buurvrouwen in de winkel, een van hen, buurvrouw Fröbel (Barbara Barendrecht), zegt bits: ‘Ik dacht niet dat u al aan de beurt was. Drie kwarkpunten, Van Putten.’ Er ontstaat een woordenwisseling waarbij Ma Flodder zo geïrriteerd raakt dat ze uiteindelijk een kwarkpunt midden in het gezicht van buurvrouw Fröbel duwt. ‘Hier heb je je kwarkpunten.’ Van Putten probeert de boel te sussen, maar Ma Flodder duwt hem ruw weg, hij valt tegen het stuur en het onheil begint.
Dick Maas: ‘Ik was altijd al wel bekend met het begrip SRV-wagen, maar dan wel de gewone variant: simpele supermarkten met normale producten. Voor Flodderleek het mij destijds leuk om een heel chique versie van zo’n wagen in de buurt Zonnedael te plaatsen. Het moest een deftige SRV-wagen zijn met producten als kreeften, kaviaar en dat soort dingen. Het was een lekker absurd idee dat ik kon laten ontsporen. Je probeert dan binnen zo’n hele sequentie een klein verhaal te vertellen, met een beetje humor erin. Vandaar ook die opmerking over die rookworst. Daar komt Ma Flodder later nog op terug.’
2. Er ontstaat een gevecht en de wagen begint te rijden.
Van Putten ligt nog steeds knock-out en de wagen begint de heuvel af te rijden. Ondertussen meppen de buurvrouwen elkaar met hun handtassen. ‘Oprotten’, zegt Ma Flodder, terwijl alle producten uit de schappen op de grond vallen. De flessen wijn rollen over de grond, en als de wagen over een grote drempel rijdt vallen de achterste deuren open. Buurvrouw Neuteboom (Lettie Oosthoek) glijdt over de bodem van de SRV-wagen naar achteren. Haar spartelende benen steken van achteren uit de wagen. Tegelijk begeeft ook het aquarium het, en valt er een grote levende kreeft op de vloer – vlak voor het gezicht van de gillende buurvrouw Neuteboom.
Dick Maas: ‘Omdat er zoveel special effects in de scène zitten moest het goed uitgedacht worden met een gedetailleerd storyboard. Het zal niemand opvallen, maar als de buurvrouw wegglijdt dan is daarvoor een heel systeem van rails in de vloer gebouwd, om actrice Lettie Oosthoek – zij deed deze stunt zelf – naar achteren te trekken. Ook was er achter die SRV-wagen weer een speciaal plateau gemaakt waar ze op zou moeten komen, daar zat iemand die haar opving. Dit allemaal terwijl de SRV-wagen echt aan het rijden was.
Dat shot met die kreeft leek me wel grappig. Dat kantelen van het aquarium moest ook heel nauwkeurig worden voorbereid, het aquarium moest gecontroleerd omkieperen. En ja, er kwam ook een echte kreeft aan te pas. Dat vallen zal nog wel met een nepkreeft zijn gebeurd, maar daarna hebben we er een echte kreeft neergezet. Het was uiteraard een heel gedoe, want dat zijn scènes met dieren erin altijd.’
3. De wagen belandt op de snelweg.
De voortdenderende SRV-wagen passeert het bordje ‘Welkom in Zonnedael’ en rijdt direct de snelweg op om te gaan spookrijden. Alle deuren staan inmiddels open, en de benen van de buurvrouw steken nog steeds uit de achterdeur. Ternauwernood worden de tegemoetkomende personenauto’s ontweken. Van Putten komt weer bij zinnen en springt snel achter het stuur. Eenmaal op de goede weghelft raakt de SRV-wagen een grote tankwagen en de twee voertuigen haken aan elkaar vast. Ma Flodder worstelt nog steeds met buurvrouw Wijnberg (Gerrie van der Klei).
Dick Maas: ‘De eerste helft van de scène is in één dag opgenomen in Sittard, waar we de wijk Zonnedael hadden gebouwd. Voor de tweede helft zochten we een lege snelweg om te filmen. In Nederland konden we niets vinden, maar in België stuitten we op een paar kilometer ongebruikte snelweg aan de Franse grens. Daar hebben we dat kleine kamp met die zwervers gebouwd. We hebben daar twee dagen gefilmd en alle acteurs moesten naar België komen, want je ziet Nelly Frijda uit de wagen stappen en ook de drie buurvrouwen zie je in beeld.
Die wapperende benen die uit de wagen steken, zijn wel van een stuntvrouw. Flodder was de eerste keer dat ik met veel buitenlandse stuntmensen werkte. Voor De lift (het debuut van Maas uit 1983, red.) hadden we alles nog zelf gedaan. Maar in deze scène zie je veel stuntmensen: achter het stuur op de snelweg bijvoorbeeld, als ze de diverse wagens moeten ontwijken. Voor dat soort beelden ga je natuurlijk niet je acteurs inzetten.’
4. Na de botsing rijden SRV-wagen én tankwagen een woonwagenkamp binnen.
Hoewel Van Putten weer achter het stuur zit, is het te laat om de boel nog te redden. De aan elkaar gehaakte SRV-wagen en de tankwagen raken van de snelweg af en rijden vol in op een woonwagenkamp, waar zigeuners met levende kippen in hun handen zitten en wegstuiven. Het hele kamp wordt geruïneerd: de tankwagen valt om, water spuit in het rond, maar Ma Flodder stapt ongedeerd uit de SRV-wagen en steekt een grote rookworst in haar boodschappentas – daar was ze immers voor gekomen.
Dick Maas: ‘Het grootste probleem was tegen het eind: dan raakt die tankwagen van de weg, en die tankwagen moest omvallen. Dat was het grootste, gevaarlijkste ding, en ook de stuntmensen hadden zoiets nog nooit eerder gedaan. Om die auto gewicht te geven hadden ze hem halfvol water getankt. We hadden een heuvel gemaakt waar hij tegenaan moest rijden, om vervolgens om te vallen. Maar er ging iets mis: het water begon te klotsen en halverwege de opnames ging dat water de verkeerde op, waardoor ook de wagen de verkeerde kant opging. Het was mazzel dat het nog net goed is gegaan, want de camera’s die op stellages in de buurt stonden zijn niet geraakt. Gelukkig moest deze scène niet opnieuw, want dan moet je de halve set opnieuw opbouwen en dat was heel ingewikkeld en kostbaar geweest.
Over geld gesproken, als je zo’n scène nu zou filmen zou je waarschijnlijk veel meer van digitale effecten gebruik maken. Nu zou het een combinatie worden van 3D-effecten en een ‘practical set’. Ik kan me voorstellen dat je zo’n crash met die tankwagen in 3D zou doen, dat is met die techniek niet zo moeilijk om te maken. Je bespaart ook een zak geld die je weer aan iets anders kunt besteden. Maar in de tijd van Flodder hadden we nog helemaal geen digitale effecten. Het was allemaal echt, en dat is uiteindelijk toch het mooiste. Het feit dat we het op die manier gemaakt hebben, vind ik nog altijd een heel leuk idee.’
dinsdag, NPO 2, 23.20
Documentaire over de eigenzinnige Tonny die met haar eigen, rijdende supermarkt in Tilburg mensen probeert te helpen.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste nieuws?
Meld je snel en gratis aan voor de BNNVARA nieuwsbrief!
