De aartsvader van de vaderlandse weerman: Joop den Tonkelaar

Nederlanders en het weer; een moeilijke relatie. Het is te warm, te koud, te nat of te droog. Om die relatie ietwat te verbeteren werd het weerbericht bedacht. Als je weet dat het k*tweer wordt, kun je er rekening mee houden. Qua humeur én qua kleding.

Ooit regeerden de amateurs in de weersvoorspelling. Met ouderwetsche spreucken poogde men de volgende dag te kunnen voorzien: ‘Ochtendrood geeft water in de sloot’ bijvoorbeeld. Een rode lucht bij het opgaan van de zon wordt vaak veroorzaakt door stof- en dampdeeltjes in de lucht, waardoor makkelijk wolken kunnen ontstaan die regen veroorzaken.

Aardig bedacht, maar koningen der weersvoorspelling als Pelleboer, Hiemstra of Paulusma halen hier natuurlijk hun neus voor op. Zij vertrouwen op eigen kennis of op het KNMI, waar het weer, en dus het humeur, van onze natie voorspeld wordt. Opgericht in 1854, dus tegenwoordig beschikkend over nogal wat ervaring. Aanvankelijk verkozen de kranten de volkswijsheden boven de berichten van het KNMI, maar vooral dankzij de opkomst van de luchtvaart groeide de autoriteit van het instituut. Dat ook het weerbericht bij de eerste tv-uitzendingen in ons land verzorgde. Dat ging er in die tijd spectaculair aan toe:

Held van dat moment was Joop den Tonkelaar. Of beter gezegd zijn arm, die met lippenstift (!) de kaarten intekende. Krijt piepte en joeg de kijkers weg, de eerder gebruikte houtskool was niet echt praktisch te noemen.

Den Tonkelaar was de tweede weerman, na C.J. van der Ham, en vanaf 1953 te bewonderen op de beeldbuis. Hij wordt beschouwd als de aartsvader van de vaderlandse tv-weerman. Een ware ster, als zijn baard in 1955 per ongeluk even in beeld komt kopt de Telegraaf "zijn ringbaard is aan een pijnlijk misverstand ten offer gevallen". Hij verscheen ooit als hoofdgast in de stoel van Mies Bouwman in het programma Mies-en scène. Zijn taalgebruik zorgt voor veel ingezonden brieven; hij noemt een mooie nazomer een ‘oudewijvenzomer’.

Sensationeel in die tijd. De legendarische winter van ‘63 was natuurlijk ook voor hem een hoogtepunt. Op zaterdagavond 26 januari 1963 vertelde Joop de tv-kijkers: "als u iets wilt zien wat u waarschijnlijk nooit meer in uw leven te zien zult krijgen, dan moet u morgen naar de kust gaan"; doelend op kruiend zee-ijs. De dag daarop liepen de wegen vol; onbewust had hij voor een van de eerste grote files in ons land gezorgd.

Op Sinterklaasavond deed hij zijn bericht op rijm, zoals hieronder (1969). Dit hele gedicht werd op verzoek van vele lezers een week later in het Algemeen Handelsblad afgedrukt:

‘…Wat u al herhaaldelijk heeft moeten horen
Is, dat hier op de oceaan, noord van de Azoren,
Een hogedrukgebied met een krachtig aangezicht
Reeds geruime tijd voor anker ligt.

Een jong exemplaar bij Groenland gevormd,
Kwam vannacht op IJsland afgestormd
En heeft nu met forse tred
Er flink de sokken in gezet.
Hij is doende, met sneeuw- en regenvlagen

Beide depressies zullen ons nauwelijks beroeren
Tot grote vreugde der gas- en olieboeren.’

Maar Den Tonkelaar was ook gewoon een hele goede meteoroloog. Een weerman doet natuurlijk veel meer dan alleen voorlezen. Collega's noemden hem vaardig en vakbekwaam. Hij volgde de wetenschap op de voet, schreef boeken, artikelen en rapporten en presenteerde de Teleac-cursus ‘Wij en het weer’ (1977). In samenwerking met het Academisch Ziekenhuis Leiden deed hij onderzoek naar de relatie tussen het weer en hooikoorts. Daaruit zijn in de jaren tachtig de hooikoortsberichten voortgekomen.

Grappig is dat Joop den Tonkelaar net als Piet Paulusma ooit begon bij de PTT. En Paulusma volgde ooit een Teleac-cursus Meteorologie, misschien wel die van Den Tonkelaar. Joop deed het weerbericht tot  1968 en overleed in 2001.