Moeten agenten beter beschermd worden met een nieuwe wet?

Terwijl Amerika in brand staat wegens de dood van George Floyd, staat onze Eerste Kamer juist nu op het punt om een speciale wet te behandelen, die politieagenten moet beschermen nadat ze geweld hebben gebruikt. In de podcast De week van Kee analyseren politiek redacteuren Peter Kee en David van der Wilde de zaak.

Slechte timing
Opmerkelijk genoeg was er geen enkele ophef ontstaan door de precaire timing van de behandeling van de nieuwe wet. Kee kreeg er lucht van doordat advocaat Richard Korver het benoemde. Korver staat de nabestaanden van Mitch Henriquez bij, die overleed na hardhandige arrestatie door vijf agenten.

Uitzonderingspositie
De agenten die betrokken waren bij de dood van Floyd zijn opgepakt; een uitzondering in de VS. Ook in ons land worden agenten niet snel vervolgd en krijgen ze zelden hoge straffen, ook omdat de rechtbank rekening houdt met de aard van het werk van de politie. Agenten hebben echt een uitzonderingspositie. Zo kregen de twee agenten die volgens de rechtbank verantwoordelijk waren voor de dood van Mitch Henriquez, eerst alle twee zes maanden voorwaardelijk. In hoger beroep werd één van de twee vrijgesproken.

Agenten zijn geen criminelen
In 2016 wilde toenmalig minister van Veiligheid en Justitie Ard van der Steur alsnog betere bescherming voor agenten. Hij kwam met een wetsvoorstel, waardoor agenten niet meer aangeklaagd kunnen worden volgens de reguliere maatstaf. Gerard Bouman was toen korpschef en vond het ook een goed idee. Hij stelde dat agenten het onverteerbaar vinden dat ze, als ze geweld hebben moeten gebruiken, als criminelen vervolgd konden worden.
 
Tweede Kamer al akkoord
De nieuwe wet ligt nu bij de Eerste Kamer, de Tweede Kamer ging in oktober 2019 al akkoord. Als de wet wordt ingevoerd krijgen politieagenten een wezenlijk andere status dan gewone burgers. Kort gezegd zorgt de wet ervoor dat een agent na geweldsgebruik niet meteen wordt gezien als verdachte. Ook wordt er een maximumstraf ingesteld van drie jaar als agenten zich niet aan de ‘ambtsinstructie’ houden, de regels voor iemand in functie. Een te hardhandige arrestatie, waardoor een verdachte sterft, kan dan nooit tot meer dan drie jaar celstraf leiden. Wel blijft het zo dat het OM alsnog tot hogere straffen kan besluiten, bijvoorbeeld als opzet bewezen wordt.

Kritiek
Advocaat Korver vindt de wet onnodig. ‘Agenten worden al heel erg beschermd. Er vallen acht doden per jaar door politiegeweld en daar worden nauwelijks politiemensen voor vervolgd, en nog minder voor veroordeeld. Dan denk ik dat Nederlandse rechters er al heel veel rekening mee houden. Dat is terecht, maar in gevallen waar het (geweldsmisbruik) evident is, zou misschien wel een zwaardere straf moeten volgen, dan wanneer je als burger in een gevecht betrokken raakt en per ongeluk iemand dood maakt.’

Onnodige wetgeving
In Op1 noemt ook advocaat Gerald Roethof de wet onnodig. Hij spreekt zelfs van symboolwetgeving en wijst erop dat het wetsvoorstel is ontstaan nadat een agent in 2015 tot twee jaar cel was veroordeeld wegens het doodschieten van een onschuldige passagier in een vluchtauto. Ook het overlijden van Mitch Henriquez is in 2015. Roethof vindt het echt een verkeerd signaal: ‘Controle Alt Delete heeft 41 gevallen in kaart gebracht, in Nederland, waarbij mensen overleden zijn tijdens optreden door de politie. Géén van die 41 zaken is zelfstandig door het OM voor de rechter gebracht. Hoezo verdienen agenten extra bescherming, als ze toch al niet voor de rechter gebracht worden?’.

Licence to kill
Binnen twee weken moet de Eerste Kamer een besluit nemen. Door alle aandacht voor politiegeweld kwam ook de wet onder vuur te liggen en daarmee ook de partijen die in de Tweede Kamer vóór hadden gestemd. GroenLinks liet een soort bijsluiter uitgaan waarin uitgelegd werd waarom de partij voor was. PvdA wilde geen commentaar geven. BIJ1, de partij van Sylvana Simons, sprak al van een ‘licence to kill’. Controle Alt Delete, een platform tegen politiegeweld, oefent nu druk uit om tegen het plan te stemmen. Zij stellen dat gewacht moet worden op de Raad van State, die zich buigt over een nieuwe geweldsinstructie voor de politie. Pas als die bekend is, kan de Eerste Kamer een weloverwogen besluit nemen.

Onzin
Tweede Kamerlid voor D66 Maarten Groothuizen kan zich niet vinden in de kritiek. Hij stelt dat het voorstel voor meer duidelijkheid kan zorgen, want nu staat de uitzonderingsbehandeling voor agenten in een zogenoemde aanwijzing van het OM, niet in de wet. Ook wijst hij op het feit dat de kans op veroordeling nu toeneemt, omdat de wet juist een extra strafbaar feit toevoegt. De kans dat agenten zich daadwerkelijk voor geweld moeten verantwoorden neemt dus juist toe. Groothuizen benadrukt dat de mogelijkheid voor het OM blijft bestaan om agenten voor mishandeling, doodslag of moord te vervolgen. Gevraagd naar de ongelukkige timing stelt hij dat het vreemd zou zijn als de Tweede Kamer zich ging bemoeien met de werkzaamheden van de Eerste. Hij ziet de protesten in de VS en in ons land juist als een uiting van de noodzaak tot betere wetgeving voor politieagenten.

Balans
In Op1 reageert Lodewijk Asscher, die vóór de wet was, op de kritiek van Roethof: ‘Als een politieman voor ons een gijzeling beëindigt, met geweld, dan wordt die agent automatisch verdachte. Dat kan heel veel impact hebben op die politieman.' Asscher stelt dat er balans moet zijn. Een agent moet zijn werk kunnen doen, maar moet zich bij overtreding gewoon verantwoorden. Hij heeft besloten om de Eerste Kamerfractie te vragen de wet extra goed onder de loep te nemen in het licht van de huidige discussie.

Hopelijk is dat genoeg voor Gail, die huilend tegenover hem aan de tafel zit. Zij werd in Rotterdam keihard aangepakt door agenten, en heeft daarom aangifte gedaan.