Struggle: The Life and Lost Art of Szukalski: fascinerende docu

Het is het jaar 1968 wanneer de Amerikaanse kunstverzamelaar Glenn Bray in een boekhandel per toeval stuit op een oud boek van de Pools-Amerikaanse kunstenaar Stanislav Szukalski (1893-1987). Bray raakt geobsedeerd, ontdekt dat de man achter het boek nog in leven is, en besluit hem op te zoeken. ‘Er zijn geniale mensen. Ik vond de mijne’, stelt Bray. Zo begint het opmerkelijke verhaal in de documentaire Struggle: The Life and Lost Art of Szukalski.

Middels archiefmateriaal, interviews, en zorgvuldig gekozen dynamische weergaven van de sculpturen, krijg je langzaamaan een beeld van de kunstenaar Szukalski. Szukalski’s werk was vaak dramatisch en surrealistisch. De titel van de documentaire verwijst naar één van zijn bekendste werken - een gespannen, pezige hand met adelaarskoppen die uit de vingertoppen opduiken - maar omvat eveneens het overkoepelende thema van zijn leven.

Qua structuur is de documentaire verdeeld in drie akten, waarbij Szukalski eerst wordt geïntroduceerd als kunstenaar en zijn persoonlijkheid wordt belicht. De kunstenaar woonde tot aan zijn twintiger jaren afwisselend in Amerika en Polen. Na zijn definitieve terugkeer in Amerika creëerde hij vriendschappen met een groep kunstenaars en kunstliefhebbers, waaronder George DiCaprio en zijn zoon Leonardo, die de documentaire produceerden. Langzamaan komt zijn duistere geheim naar boven, wat ruimte vrijlaat voor het publiek om een eigen conclusie te vormen over de markante man.

Kan je kunst van de kunstenaar scheiden? De documentaire geeft geen eenduidig antwoord. De kunstliefhebbers en vrienden die dicht bij hem stonden, en nu zijn nalatenschap bewaken, worstelen zichtbaar met het beeld van Szukalski in het licht van de openbaringen uit zijn verleden.

In een opmerkelijke anekdote over een ontmoeting met een curator van het Norton Simon Museum in Los Angeles saboteert (de inmiddels 80-jarige) Szukalski zichzelf, door het werk van Picasso en Matisse dat aan de muur hangt af te kraken. Zijn bijnaam voor Picasso luidt dan ook: ‘Ik noem hem Pick-asshole. De ultieme gecastreerde mislukking.’ Het weergeeft Szukalski’s hang naar mythologie – hij zag zichzelf als een kunstgod, en creëerde zelfs een geheel eigen mythologie –  maar toont tevens dat hij zijn eigen grootste vijand was. Het ego van de kunstenaar kon geen compromissen sluiten, noch de werkelijkheid aanvaarden.

Struggle: The Life and Lost Art of Szukalski toont het portret van een uitmuntende kunstenaar, en de macht die hij uitoefende over zijn bewonderaars. De kunst van Szukalski was betoverend en verontrustend, maar dat gold tevens voor de mens die achter het masker van de kunstenaar school.