De methode-Zalm

Hoe komt het dat Gerrit Zalm al zo lang meedraait? Want de huidige informateur, opvolger van Herman Tjeenk Willink, heeft de nodige ervaring als  voormalig bestuursvoorzitter van ABN Amro en minister van Financiën in vier kabinetten. Dit is wat hem kenmerkt, volgens de mensen die met hem hebben samengewerkt.

"Ik kom bij u als ik wat te melden heb", vertelde informateur Gerrit Zalm aan de verzamelde pers. Het typeert zijn aanpak. De dingen bij de naam noemen en ook direct maar op tafel leggen en verder niet te moeilijk doen. "Weet je wat Zalm zei toen in 2003 de formatiepoging tussen PvdA en CDA was mislukt en Balkenende zich tot de VVD wendde?" De ingewijde kan er nog altijd om grinniken. "Gerrit zei: Nu je het met de PvdA hebt verpest, heb je alleen mij nog. Ik ga je helemaal uitkleden. Daarop liet hij zijn welbekende bulderende lach horen en was het ijs gebroken," schrijft het FD.

Zalm heeft geen verborgen agenda. " Het is opmerkelijk dat zijn humor niet afstoot. Toen Wouter Bos als staatssecretaris op Financiën werd voorgesteld aan de ambtenaren, zei Zalm: 'Vergeet niet dat er hier maar één  boss  is. Dat ben ik.' De reden, zo zeggen mensen die met hem hebben gewerkt, is dat Zalm geen verborgen agenda heeft. 'Hij is een aardige man met een hekel aan trucs en spelletjes. Hij is een open boek en dat waarderen mensen', zegt een oud-collega. Want wie bij de bank of in zijn politieke netwerk naar de methode Zalm vraagt, hoort over harde grappen en een uitbundige lach. Dat handelsmerk zet hij in om een goede sfeer te scheppen. 

"Wat betreft zijn vergadertechniek is Zalm van de Engelse school. Niet meteen je mening op tafel leggen zoals Nederlanders graag doen om daarmee de toon zetten (of je kruit te verschieten). Hij hoort liever eerst wat de anderen te zeggen hebben voordat hij zijn opinie geeft", aldus het FD. Dat maakt hem waarschijnlijk ook geschikt als informateur. Bij vergaderingen verloor hij de tijd nog wel eens uit het oog, doordat hij anderen zoveel ruimte geeft. Daarna kwam hij pas met zijn eigen opvatting over de brug. Volgens een ooggetuige bij de bank was Zalm zeker niet dominant aanwezig als voorzitter. "Soms zelfs te weinig".

Eindeloos varianten bedenken voor draagvlak en eensgezindheid. Zalm wil graag dat de groep zelf de conclusie trekt en niet dat hij de beslissing moet nemen of die moet forceren. Dat maakt hem nu ook zo geschikt als informateur.  Een politieke vriend zegt: "Hij zou bij deze formatie alleen wel zelf de samenvattingen moeten schrijven. Dat laat hij vaak over aan diegene die het meeste problemen heeft met het onderwerp. Maar dat is niet altijd de beste aanpak."  

"Hij wil tempo maken. En twee termijnen volstaan meestal, omdat hij zorgt dat de kaarten meteen op tafel liggen. Aan het Haagse spel van terugonderhandelen heeft hij overigens een broertje dood. Ja is bij hem ja en nee is nee', herinnert een politieke vriend zich.' Zalm is ook geen man van bilateraaltjes. Hij doet ze wel, maar alleen als iemand daarom vraagt. Verder vindt hij dat alles gezegd moet kunnen worden aan de onderhandelingstafel. 'Hij is daar heel ongecompliceerd in.'

De voormalig VVD-minister wordt alom geprezen vanwege zijn  financieel-economische dossierkennis. Over hem wordt gezegd dat hij, als voormalig directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), de consequenties van beleidskeuzes eerder dan anderen doorziet. Die wetenschap is volgens de krant tegelijkertijd ook zijn achilleshiel. "Hij kan het niet nalaten te laten zien dat hij het slimste jongetje van de klas is. Dan gaat 'ie je corrigeren", kan een bankier zich herinneren.

De vraag wordt opgeworpen of rekenmeester Zalm wel uit de voeten kan met ethische kwesties zoals die tijdens de huidige formatie de partijen splijt. Een betrokkene herinnert zich een discussie bij ABN Amro of er krediet kan worden verstrekt aan de wapenindustrie. Je kan spreken van een fundamentele discussie. "Toen zei Gerrit: ik begrijp de afkeer hier aan tafel, maar onze strijdkrachten moeten wel fatsoenlijk worden bewapend. En als een bedrijf voldoet aan alle wettelijke vereisten en procedures, wat is er dan op tegen?" Hij probeert bij dergelijke onderwerpen de rationaliteit, de inhoud in de discussie te brengen, het praktisch te maken. Hij wil ook altijd helemaal begrijpen waarom je iets wilt. Hij is allergisch voor machtsspelletjes."

Bij de introductie van de euro maakte hij zich als minister van Financiën sterk dat het God zij met ons op de rand van de Nederlandse euro's zou komen. Dat voorbeeld wordt opgeworpen om aan te geven dat Zalm niet o ngevoelig is voor principiële of religieuze opvattingen. Dat kan de huidige formatie van elementair belang zijn. "Zijn protestantse opvoeding in een Noord-Hollands arbeidersgezin is de overtuigd liberaal niet vergeten", schrijft het FD. Ten slotte geven de ingewijden nog twee tips mee voor de politici die de komende weken moeten samenwerken met de informateur: "Vergader nooit voor half tien met hem. Zalm werkt vaak tot diep in de nacht. Bij vergaderingen om acht uur is hij knorrig en zegt-ie vaak nee." En "Vraag zijn hulp als je een probleem hebt. Dan gaat hij je echt helpen."