Over verkrachting en een petitie

Er is veel aandacht voor seksuele intimidatie op het moment, en die is broodnodig in de samenleving. Maar de nuance van seksuele intimidatie als spectrum mist en de meest ernstige vormen raken alsnog ondergesneeuwd. Die bewaren we voor onszelf, of diegenen die durven en/of genoeg bewijs hebben voor de rechtbank. Tegelijkertijd is er naar alle waarschijnlijkheid een jonge vrouw slachtoffer geworden van een verkrachter die ook in staat bleek tot moord. Het heeft veel losgemaakt.

Nu kunnen we zeggen dat het noodlot heeft toegeslagen. Dat ze, hoe afschuwelijk ook, op de verkeerde plaats op de verkeerde tijd was. We kunnen zeggen dat dramatische gebeurtenissen bij het leven horen. Dat ons rechtssysteem als voorbeeld dient in andere landen en dat vooral niet moeten veranderen. Ik wil dit graag geloven, maar er is verandering en verbetering van het rechtssysteem nodig wat betreft de aanpak en de opsporing van verkrachtingszaken. Ik zal een poging doen uit te leggen waarom.

Verkrachting is de meest ernstige vorm van seksuele intimidatie en wordt omschreven als een zeer ernstig delict. Dan zou je zeggen dat het rechtssysteem en alle betrokkenen er alles aan doen om te zorgen dat verkrachting wordt bestraft. Maar lees deze cijfers aandachtig: in 2016 werd verkrachting 1.505 keer geregistreerd. In slechts 190 van die gevallen werden er straffen uitgedeeld. 20,1 procent van de verkrachtingszaken leidde in 2016 dus tot een straf, terwijl dat aantal in 2010 nog op 57,3 procent lag en het aantal registraties niet eens zoveel hoger was (1.645). Inmiddels is het aantal aangiftes in tien jaar tijd gehalveerd (2.505 in 2005 en 1.175 in 2015), terwijl het aantal verkrachtingen gelijk is gebleven of zelfs gestegen is. Het aantal aangiftes is bovendien geen realistisch beeld van het werkelijke voorkomen van verkrachting omdat veel vrouwen om uiteenlopende redenen geen melding of aangifte doen bij de politie.

Je kan je afvragen wat hier misgaat. Ligt de schuld bij nalatigheid van de politie? Veel vrouwen die melding doen van verkrachting hebben het idee dat het informatieve gesprek dat volgt bij de politie meer dient als een ontmoedigingstactiek. De politie beaamt dat ze in dit gesprek juist willen waarschuwen voor de gevolgen van een aangifte. Dat het een helse tijd kan worden doordat de gebeurtenis wordt opgerakeld. Dat jouw ervaring publiekelijk in twijfel kan worden getrokken door advocaten. Er een lichamelijk onderzoek plaatsvindt, dat niet leuk is als je net een verkrachting hebt meegemaakt. Slachtofferhulp Nederland moedigt slachtoffers juist wel aan om aangifte te doen, omdat dit belangrijk kan zijn voor de verwerking en de schuld hopelijk komt te liggen waar deze hoort. Wordt er teveel gekort door de overheid om misdrijven te bestrijden? Of moeten we het maar bij het gebrek aan bewijs en getuigen laten, of dat vrouwen misschien toch liever van aangifte afzien?

De dalende trend in het aantal veroordelingen getuigt naar mijn idee dat dit niet de enige problemen zijn in de aanpak van verkrachting. Er zijn echt maar 190 daders veroordeeld vorig jaar. De kans lijkt bijna groter dat je als vrouw wordt verkracht dan dat een verkrachter wordt veroordeeld. Dit klinkt overdreven, maar het is blijkbaar dus wel zo. Dan vergeet ik nog bijna te melden dat je eventuele recidivisten, of daders die in staat zijn tot erger, ook misloopt door zo slap op te treden. Moeten we er dan maar vanuit gaan dat alle verkrachters leren van hun eigen fout? Of dat er zoveel vrouwen zijn die het woord te snel in hun mond nemen en het eigenlijk toch niet zo vaak voorkomt als we denken?

Het is moeilijk om een gepaste straf en eventuele behandeling voor de daders te vinden die wel worden veroordeeld, juist omdat verkrachting zo complex is en verschillende typen daders kent. We veronderstellen vaak dat verkrachting te maken heeft met lust, maar vaak gebeurt het uit macht, boosheid, wraak. Bij een hele kleine groep vanwege seksuele deviatie of sadisme en psychopathie. Vooral die laatste twee groepen verkrachters hebben een hoog risicogehalte om in de herhaling te vallen en zijn wellicht zelfs in staat tot erger. We zouden kunnen zeggen dat herhaling van tevoren niet te voorspellen is en dat we ook niet weten of een verkrachter eventueel tot meer in staat is. Dat sommige vrouwen hier op afschuwelijke wijze het slachtoffer van worden en hier helaas niets aan te doen is. Hierin schuilt zeker een waarheid.

Maar ik lees ook dat onderzoekers overtuigd zijn dat het recidiverisico van zedendelinquenten in Nederland verkeerd wordt ingeschat. Het idee gevaarlijke mensen met een stoornis niet meer gevaarlijk zijn als deze wordt verholpen, is volgens hen achterhaald. De aandacht moet verschuiven naar recidivefactoren. Onderzoekers  lieten in 2003 al laten zien dat 34 procent van de verkrachters die een intensieve TBS-behandeling ondergaat nog steeds recidiveert met een nieuw seksueel delict, en dat 47 procent recidiveert met een niet-seksueel gewelddadig delict. De conclusie die zij trekken is dat er een groep verkrachters lijkt te bestaan bij wie behandelpogingen tot dan toe niet tot succes heeft geleid, en er effectievere behandelmethoden nodig zijn om te voorkomen dat deze groep nieuwe delicten pleegt of een gevaar vormt voor de samenleving. Behandelaars moeten volgens hen zorgvuldig met deze types omgaan en vooral oppassen met het aannemen van een coöperatieve houding. De daders zouden daar eigenlijk alleen maar van leren en vervolgens nog beter weten hoe ze behandelaars, maar ook mogelijke volgende slachtoffers, kunnen manipuleren.

Ik ben maar een leek. Ik wil niet voor rechtertje spelen en graag geloven dat er hier alleen maar sprake is van morele paniek. Ik wil graag geloven dat verkrachters de straffen en maatregelen die worden gegeven verdienen en nodig hebben. Dat er alles aan wordt gedaan om de kleinste maar ernstigste groep daders op de juiste manier te behandelen. Dat de samenleving zoveel mogelijk voor hen wordt beschermd en meisjes die ze wel tegenkomen ongeluk hebben. Dat ze het hierdoor misschien zelfs niet meer kunnen navertellen, maar dat dramatische gebeurtenissen bij het leven horen. Dat nabestaanden ermee moeten leren omgaan dat gewone dagen zonder dat meisje nooit meer zo gewoon worden als ze ooit waren.

Maar kan jij het verkroppen dat verkrachting zo’n veelvoorkomend probleem is en er vervolgens slechts 190 daders worden veroordeeld in een jaar tijd? Dat er meisjes niet meer zijn omdat ze afschuwelijke personen tegenkomen waarvan al langer bekend is dat ze anders gestraft of behandeld moeten worden? Dat daders waarin potentieel gevaar schuilt alsnog het recht in eigen handen kunnen nemen en ze hier ook nog eens groen licht voor krijgen? Een petitie gaat vast niet de hele ketenaanpak van verkrachting verbeteren. Maar we moeten ergens beginnen. We moeten onze stem laten horen, omdat dit niet ok is. Misschien kunnen we daarmee het startschot geven voor een dringende discussie die hogerop gevoerd moet worden. Beter (te) laat dan nooit.