Turkije viert zijn negentigste verjaardag

Op 29 oktober bestond Turkije negentig jaar en dat werd gevierd. Er waren geruchten over protesten, wat gezien de brede kritiek op de regerende Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) niet zo vreemd was geweest, maar het bleef rustig. Geen massale protestdemonstraties, geen waterkanonnen en geen traangas. In plaats daarvan werd het een ontspannen dag.

Een opvallend ontspannen dag zelfs, als je het door veel seculiere Turken verfoeide besluit van een aantal vrouwelijke AKP-parlementariërs in aanmerking neemt om voortaan een hoofddoek in het parlement te dragen. Dit werd mogelijk via een onlangs door de regering geïntroduceerd ‘democratiseringspakket’. De hoofddoek is daardoor niet langer taboe voor vrouwen in openbare functies. Hiermee distantieerde de AKP zich weer eens van het door de stichter van de Turkse Republiek, Mustafa Kemal Atatürk, ingevoerde secularisme. Niet de eerste stap in die richting, en waarschijnlijk ook niet de laatste, vreest het seculiere deel van de bevolking.   Kilicdaroglu De seculiere hardliners binnen de door Atatürk opgerichte Republikeinse Volkspartij (CHP) oefenden druk uit op hun partijleider, Kemal Kilicdaroglu, om zich te verzetten tegen een hoofddoekinvasie in het parlement. Kilicdaroglu besloot wijselijk om er geen ophef over te maken, wat vervolgens goed viel bij Abdullah Gül, de tot de AKP behorende Turkse president. Volgens Gül was de hoofddoekliberalisering mogelijk geworden door de ‘positieve bijdrage van de CHP’. Klopte niet helemaal, want de AKP heeft de meerderheid en kan zelfstandig van alles beslissen, maar het was een aardig gebaar.   De terughoudende opstelling van Kilicdaroglu kwam niet onverwacht. In tegenstelling tot de oude garde in zijn partij heeft hij er nooit veel heil in gezien om de hoofddoekkwestie op de spits te drijven. Logisch geredeneerd, want dergelijke kritiek kan premier Erdogan alleen maar politieke winst opleveren.   Verrassender was dat Kilicdaroglu besloot tot een bezoek aan de jaarlijkse receptie op ‘de dag van de Republiek’ in het presidentiële Cankaya paleis te Ankara. Voor het eerst in zeven jaar dat een CHP-leider daar acte de présence gaf. Je zou zowaar gaan denken dat Kilicdaroglu zich erbij heeft neergelegd dat in Turkije ontwikkelingen op gang zijn gekomen die zich moeilijk terug laten draaien.   Militairen Iedereen was dit jaar aanwezig. De Koerdisch georiënteerde Partij voor Vrede en Democratie (BDP was vertegenwoordigd, en ook de aartsvijand daarvan, de ultranationalistische Nationale Actiepartij(MHP). Het werd zelfs gezellig. Seculiere politici deden niet moeilijk over hoofddoeken in het Cankaya paleis en de AKP stond (ondanks haar anti-alcoholbeleid) toe dat er een glaasje gedronken werd. Erg ontspannen allemaal voor Turkije, waar parlementariërs elkaar zo nu en dan letterlijk te lijf gaan.   Ook opperbevelhebber Necdet Özel en zijn generaals kwamen langs om president Gül en diens echtgenote een handje te geven. Is wel eens anders geweest. Zoals in 2007, toen de militairen weigerden te komen, omdat ze niet geconfronteerd willen worden met de hoofddoek van de Turkse First Lady. Sinds de AKP de strijdkrachten heeft gedresseerd is een dergelijke recalcitrante opstelling onvoorstelbaar. Er is veel veranderd in Turkije.   Om te onderstrepen dat de militairen hun plaats kennen schrapte de regering vorig jaar het gebruik van militaire parades op nationale feestdagen. Daar is kennelijk nog eens over nagedacht, want op deze dag van de Republiek marcheerden soldaten als vanouds door Ankara en was heel wat wapentuig te zien.   Marmaray Om de feestvreugde extra luister bij te zetten werd dezelfde dag in Istanbul een metrotunnel onder de Bosporus geopend, die het Europese aan het Aziatische deel van de stad verbindt. Zeker een aanwinst voor Istanbul, dat zwoegt onder een  infrastructuur die de snelle bevolkingsgroei niet bij heeft kunnen houden. De aanleg van Marmaray (ray is Turks voor rail) liep veel vertraging op, omdat tijdens de graafwerkzaamheden archeologische vondsten werden gedaan. Door wat extra druk op de ketel te zetten kon het prestigieuze bouwwerk echter toch op de negentigste verjaardag van de Republiek in gebruik worden genomen.   Het feest werd afgesloten met een spetterend vuurwerk op een van de bruggen over de Bosporus. Kende deze dag dan geen enkel smetje? Ja, toch wel. Ging over die tunnel. Kort voor de opening plaatste Süleyman Solmaz van de Kamer van ingenieurs en architecten (TMMOB) vraagtekens bij de veiligheid. Hij twijfelde over de flexibele verbindingen tussen de tunnelelementen. Als die scheuren kan de boel volgens hem onder water komen te staan, wat uiteraard het laatste is wat je wilt in een tunnel   Moord Solmaz citeerde een ingenieur die acht jaar bij de bouw van de tunnel betrokken was: “Ik zou de Marmaraytunnel niet instappen, niemand zou dat moeten doen.” Ook wees Solmaz op het ontbreken van een elektronisch veiligheidssysteem. Dat laatste wordt ook erkend. Een dergelijk systeem zal later worden aangelegd, wat voor Solmaz bevestigt dat voor het oponthoud bij de aanleg is gecompenseerd met teveel haastige spoed.   Bij dat laatste past de constatering dat de regering er veel aangelegen was om de tunnel op deze dag in gebruik te kunnen nemen, want het leverde een aardig stukje propaganda op. Er hangen dan ook grote posters in Istanbul, met een Erdogan die zich over de tunnel op de borst klopt alsof hij die eigenhandig heeft neergelegd. Heeft alles te maken met de belangrijke lokale verkiezingen begin volgend jaar. Ondertussen omschrijft Süleyman Solmaz van de TTMOB het als ‘moord’ om de tunnel onder deze omstandigheden te openen.   Yildirim Het moet gezegd, de TTMOB heeft met haar linkse reputatie geen beste relatie met de regering. Dat bleek eerder dit jaar tijdens de protesten rond de geplande afbraak van Istanbuls Gezipark, toen de TTMOB aansloot bij de demonstranten. Toch lijkt het twijfelachtig dat de TTMOB haar professionele reputatie op het spel zet om onterechte kritiek te spuien op het door de regering geliefkoosde Marmarayproject.   Transportminister Binali Yildirim verwierp iedere kritiek over veiligheid. Ook het punt dat de Marmaraytunnel gebouwd is op een plaats die gevoelig is voor aardbevingen. Yildirim stelt dat de tunnel is ontworpen om een beving met een kracht van negen te kunnen weerstaan. Om zijn uitspraak kracht bij te zetten zei hij dat de Marmaray ‘de veiligste plaats in Istanbul’ is.   Het was of de duvel ermee speelde, want de volgende dag ging het al fout. Niet heel erg, maar genoeg voor meer twijfel over de bouwkwaliteit van de tunnel. Eerst een technisch probleem met de deuren van de metrostellen en daarna viel de elektriciteit korte tijd uit. Werden verschillende verklaringen voor gegeven. De Turkse spoorwegen hielden het op passagiers die de noodrem activeerden, terwijl minister Yildirim het euvel weet aan een probleem met het stroomnet in Istanbul. Leek iets voor te zeggen, aangezien de elektriciteit in die stad vaak uitvalt, maar als we Yildirim mogen geloven heeft de tunnel dus geen onafhankelijke stroomvoorziening.   Kernergiecentrale De problemen met de tunnel trokken veel media-aandacht. Teveel als het aan het spoorwegpersoneel lag, want die weigerden journalisten en fotografen na verloop van tijd toegang tot de tunnel. Alles bij elkaar geen best begin. Evenmin leuk voor de Japanse premier Shinzo Abe. Hij kwam naar Istanbul om de opening bij te wonen, aangezien Japan nauw betrokken was bij Marmaray, zowel wat betreft bouw als financiering.   Japan gaat waarschijnlijk nog meer voor Turkije doen. Op de dag van de problemen met de tunnel, sloten beide landen een beginselovereenkomst over de bouw van een kernenergiecentrale die in Sinop aan de Zwarte Zee moet verrijzen. Gaat met 22 miljard dollar om een hoop geld. Bij de opening van de tunnel ging premier Abe met zijn collega Erdogan mee in een islamitisch gebied (boeddhistische taqqiya?), maar voor dat bedrag had hij waarschijnlijk ook een indiaanse regendans willen doen.   De combinatie Japan, kernenergiecentrale en aardbevingen kent sinds Fukushima een nare bijklank, maar de Turkse regering heeft daar geen last van. En zo werd de aftrap genomen voor een prestigieus project dat over tien jaar voltooid moet zijn, wanneer Turkije haar honderdste verjaardag viert. Nu maar hopen dat essentiële zaken omtrent veiligheid bij de te bouwen kernenergiecentrale niet worden uitgesteld tot na de ingebruikname, zoals bij de Marmaraytunnel.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.