Shell moet eigen bedrijfsprincipes nog eens goed lezen

Integendeel: na ruim een halve eeuw van oliewinning in de Nigerdelta is een gigantische milieuschade ontstaan, die geleid heeft tot verarming, conflict, mensenrechtenschendingen en wanhoop. De meeste bewoners van de delta zijn boeren en vissers, die afhankelijk zijn van de natuur om er hun brood mee te verdienen. Zij worden al tientallen jaren geconfronteerd met massale vervuiling van hun grond en viswaters. De Nigeriaanse overheid treedt niet op tegen nalatige oliebedrijven en Shell, de grootste multinational op het vasteland van Nigeria, heeft daar misbruik van gemaakt.

In juni bracht Amnesty International een rapport uit over mensenrechtenschendingen in relatie tot de oliewinning. Daaruit bleek dat bewoners in dit gebied steeds armer worden door vervuiling en milieuschade, en dat zij niet beschermd worden door de overheid. Het ontbreekt de bewoners aan middelen om op te staan tegen oliebedrijven. In de Nigerdelta is de afgelopen vijftig jaar elk jaar evenveel olie in het milieu gelekt als de hoeveelheid olie die vrijkwam bij de ramp met de olietanker Exxon Valdez. Dat is meer dan 9 miljoen barrel. Op ruim tweeduizend plaatsen moeten grond en water worden schoongemaakt, soms veertig jaar nadat de vervuiling is ontstaan. De milieuschade heeft geleid tot ernstige schendingen van het recht op voedsel, water, gezondheid en de mogelijkheid een inkomen te verwerven.

Amnesty International heeft, samen met acht Nigeriaanse organisaties, de nieuwe topman van Shell, Peter Voser, opgeroepen om te breken met deze erfenis van onverantwoord ondernemerschap in de Nigerdelta. Voser zou publiekelijk moeten aangeven dat hij een einde wil aan de geschiedenis van grootschalige vervuiling in dat gebied. Voser zou zich aan zijn eigen bedrijfsprincipes en internationaal erkende normen van good oil field practice moeten gaan houden. Shell heeft niet inhoudelijk op het rapport en de oproep van Amnesty gereageerd, maar kwam met wat inmiddels een standaardreactie is: Het oliebedrijf beweert dat 85% van alle lekkage in de Nigerdelta een gevolg zijn van sabotage, zoals het vernielen van pijpleidingen om compensatie op te strijken en aanslagen op olie-installaties door rebellen. Amnesty plaatst vraagtekens bij dat cijfer en vraagt Shell die bewering te onderbouwen.

In een korte periode van meer openheid in de jaren negentig erkende Shell-dochter SPDC dat de meeste olielekken tussen 1989 en 1994 veroorzaakt werden door corrosie of operationele problemen. Sabotage is de laatste jaren inderdaad een toenemend probleem, maar omdat onafhankelijk toezicht op Nigeriaanse olieindustrie ontbreekt kan elk cijfer kan waar zijn. Transparantie, zoals Shell zegt voor te staan als belangrijke leidraad voor zijn activiteiten, ontbreekt in de Nigerdelta volledig. Bedrijven krijgen veel ruimte om zichzelf te controleren. Zo ook het onderzoek naar de oorzaak van olielekkages, waarbij oliebedrijven een grote, zo niet doorslaggevende stem hebben bij de definitieve vaststelling daarvan. Dat systeem staat open voor misbruik, en Amnesty vond dan ook aanwijzingen dat olielekken soms door Shell-dochter SPDC als sabotage werden bestempeld, terwijl aanvankelijk was vastgesteld dat er sprake was van operationele fouten. Het belang is duidelijk: Bij sabotage compenseert Shell de schade niet.

Ook de tweede standaardreactie van Shell is ongewijzigd gebleven: SPDC zou het gebied vaak niet in kunnen om reparaties uit te voeren omdat de situatie te gevaarlijk is geworden. Medewerkers van de olie-industrie lopen inderdaad veel gevaar in de Nigerdelta. Het is een van de gevaarlijkste olieproducerende gebieden ter wereld geworden, onder andere vanwege het risico op ontvoeringen. Amnesty veroordeelt deze acties ten sterkste. Maar de reactie gaat voorbij aan de eigen rol van Shell bij het ontstaan van dat geweld in Nigeria. Een effectieve aanpak van de onveiligheid bestrijdt niet alleen de symptomen, maar ook de oorzaken, en de vervuiling speelt daarin een belangrijke rol. Lekkages en andere vormen van vervuiling dateren al van veel langer geleden. De frustratie over de vervuiling, de machteloosheid, corruptie en het uitblijven van economische verbetering hebben er toe geleid dat gewapende groepen de laatste jaren steeds meer controle opeisen. Het geweld is vaak evenzeer een gevolg als een oorzaak van de mensenrechtentragedie in de Nigerdelta.

Shell zegt dat de situatie in de Nigerdelta zeer complex is. Dat klopt. Amnesty veroordeelt de Nigeriaanse regering en gewapende groeperingen al jarenlang voor flagrante schendingen van mensenrechten door zowel de rebellen als de regering. Maar ook Shell heeft een rol in die geschiedenis, en moet zijn verantwoordelijkheid nemen om de problemen op te lossen. Shell moet de gewelddadige situatie in de Niger Delta niet als excuus gebruiken om niet in actie te hoeven komen. Het bedrijf moet preventieve maatregelen nemen om lekkages te voorkomen, prompt in actie komen bij olielekkages, inzage geven in plannen voor oliewinning en legitieme eisen van compensatie correct afhandelen. Amnesty vraagt Shell te gaan rapporteren over effecten van zijn activiteiten op mensenrechten, transparant te worden en onafhankelijk toezicht op de olie-industrie te steunen.

De nieuwe topman van Shell, Peter Voser, kan de erfenis van onverantwoord ondernemerschap achter zich laten en in het reine komen met de Nigerdelta. Amnesty vraagt hem dan ook de principes van Shell nog eens goed na te lezen en ze in praktijk te brengen.

(foto’s: Kadir van Lohuizen)