Racisme in Nederland: je hoort het wel maar je ziet het niet

De recente inmenging van Rob Wijnberg, hoofdredacteur van De Correspondent, in het verhitte Pietendebat is een nieuw dieptepunt in de publieke discussie over ras in Nederland. Niet omdat Wijnberg zich openlijk racistisch uitlaat — in tegendeel! — maar juist omdat hij denkt het openlijk tentoongespreide racisme van zijn landgenoten met pseudo-filosofische argumenten en quasi-intellectuele pretenties weg te kunnen wensen. Als “raciaal scepticus” hoopt Wijnberg zo boven het debat uit te stijgen. In werkelijkheid zinkt hij steeds dieper weg in zijn eigen post-raciale waan — met een dikke blinde vlek op zijn liberale netvlies.

In principe zegt Wijnberg het volgende: rassen zijn sociale constructies — ze bestaan niet écht maar zijn een soort van “culturele misvatting die is ontstaan in een tijd dat men nog niet zoveel wist over de biologie van de menselijke soort”. Racisme is daarom gebaseerd op een dubbele fout: bovenop de algemene culturele misvatting dat er überhaupt zoiets zou bestaan als het “zwarte” of het “blanke” ras, hangt de racist hier nog eens een moreel oordeel aan vast ook: het ene ras zou inherent superieur zijn aan het andere. Waanzin, natuurlijk.

Op het eerste gezicht lijkt er daarom niets mis met Wijnbergs analyse. Er is inderdaad geen categorisch raciaal verschil tussen mensen van verschillende huidskleuren — enkel een variatie in tinten op een doorlopend spectrum aan uiterlijke kenmerken. Zijn blinde plek wordt echter zichtbaar zodra Wijnberg tot een conclusie komt: ondanks zijn afkeer jegens racisme en zijn sympathie voor mensen die moeite hebben met Zwarte Piet als fenomeen blijft Wijnberg onverminderd kritisch over mensen die zich actief tegen de traditie verzetten.

Met name Quincy Gario van de Zwarte Piet is Racisme campagne en Verene Shepherd van de VN krijgen er fors van langs: ze zouden “belachelijke” en “bizarre” aantijgingen maken over het Sinterklaasfeest. Aangezien het hele concept van ras volgens Wijnbergs filosofische boeken een culturele misvatting is, maken deze activisten zich schuldig aan “een vervelend soort hypocrisie: van het rassendenken afwillen en je er vervolgens op beroepen”. En dat mag natuurlijk niet!

Rassendenken was alleen weggelegd voor onze eigen (blanke) voorouders. Nu dat de biologen hun rassentheorie hebben ontkrachtigd dient niemand zich meer te beklagen over het feit dat oude rassenbeelden nog steeds voortleven, want dat is gewoon niet zo. En daarmee is het debat over.

Verblind Voor een liberaal denker als Wijnberg is het “nogal een aantijging om te stellen dat Zwarte Piet racisme is: je wrijft velen daarmee aan iets niet te zien waar we — na een eeuwenlang proces van Verlichting — juist bewust blind voor zijn (en blind voor willen zijn)”. Wijnbergs Verlichting is blijkbaar zó sterk dat deze hem heeft verblind voor de realiteit. Het argument is even zwak als bizar, maar reflecteert wel hoe veel Nederlanders er over lijken te denken: ik weet dat Zwarte Piet uit een racistisch verleden stamt, maar juist omdat ik er bewust voor kies dat niet onder ogen te zien is het allemaal in orde. In feite is dit niets meer dan een weergalming van een eeuwenoud motto waaraan onze voorouders zich in het verleden wel vaker schuldig hebben gemaakt: horen, zien en zwijgen.

Wijnbergs verhaal is dus een slordig filosofisch aftreksel van het onzinnige roet-excuus dat de huidskleur van Piet zogenaamd moest wegverklaren zodat het traditionele feest onverstoord door kon gaan. Door net zoals de ouderwetse racist terug te vallen op de biologie als grondslag voor zijn wereldvisie (in dit geval dat er geen rassen bestaan) laat Wijnberg de structurele en culturele reproductie van racisme (dat wel degelijk voortbestaat) onaangetast. In werkelijkheid maakt het natuurlijk helemaal niet uit wat de biologie al dan niet te zeggen heeft over de menselijke soort. Iedereen met een gezond verstand weet ook zónder het lezen van wetenschappelijke publicaties in de genetica dat we gelijk zijn. Helaas leven we echter in een maatschappij die dat nog steeds niet helemaal wil inzien.

Wakker worden! De juiste manier om die dagelijkse reproductie van écht bestaand racisme aan te pakken is niet door onszelf “bewust blind” te maken voor ras en daardoor net te doen alsof onze vele raciale problemen simpelweg niet bestaan. Wakker worden! De extreem-rechtse PVV staat bovenaan in de peiling. De regering voert al jarenlang een onmenselijk asiel- en immigratiebeleid. Deze week nog klaagde de nationale ombudsman dat racisme in Nederland onbespreekbaar is en uitte de Raad van Europa zware kritiek over de publieke beeldvorming rond Oost-Europeanen en de Islam. De extreme reacties op Quincy’s optreden by Pauw & Witteman spreken boekdelen over het verwerpelijke racisme dat hier nog steeds vlak onder de huid voortwoekert; een racisme dat inmiddels wortel heeft geschoten in het publieke debat en steeds meer wordt geïnstitutionaliseerd op overheidsniveau.

Het eerste wat we moeten doen tegen zulk diepgeworteld racisme is het zichtbaar en bespreekbaar maken — en dat is precies wat Quincy en zijn mede-activisten hebben bereikt als het om Zwarte Piet gaat. Nu kunnen veel meer mensen inzien dat ras wel degelijk bestaat, juist omdat het een sociale constructie is. Blanke Nederlanders hebben dat concept immers zelf honderden jaren naar buiten geprojecteerd en als ideologische rechtvaardiging gebruikt voor een bloeddorstige globale expansiedrift en een sleutelrol in de Atlantische slavenhandel. Dit behoeft verder geen schuldgevoelens: wij zijn te laat geboren om iets aan deze afschuwelijke misdaden te kunnen doen.

Wat we wél kunnen — en moeten — doen, is erkennen dat sommige raciale stereotypen die toen zijn gevormd nog steeds voortleven in onze eigen maatschappij, en dat dit bepaalde mensen diep kan kwetsen en zelfs hele bevolkingsgroepen systematisch kan buitensluiten. Dankzij de strijd van Quincy en vele anderen vindt een grote minderheid nu eindelijk haar stem als het op één van ’s lands meest geliefde tradities aankomt. Er wordt nu zowaar een publiek debat gevoerd over de mogelijkheid om die oude knecht eens aan te passen aan onze tijden. Waarom geen gelijkwaardige Kleurenpiet? Dát is pas verlichting! Helaas zijn er nog steeds figuren zoals Wijnberg die liever bewust blind blijven. Racisme in Nederland: je hoort het wel maar je ziet het niet.

Volg Jérôme Roos ook op Twitter