Pas op met harde politieke oordelen in coronacrisis

In het vaccinatiedebat zag ik weinig vragen en veel stevige oordelen. Het lijkt erop dat Kamerleden met harde oordelen punten hopen te scoren bij kiezers – en vermoedelijk lukt dat ook nog. Helaas, want juist op die manier kom je niet te weten wat er mis ging en leert niemand ervan. De coronacrisis wordt gekenmerkt door onzekerheid en onvolledige informatie. Dus wat je ook doet, je kunt het nooit goed doen. Juist dan is het belangrijk te leren van fouten.

Het is heel makkelijk om achteraf te oordelen, als je meer informatie hebt dan er toen was. Daarmee zeg ik niet dat er geen fouten zijn gemaakt door het kabinet, wel dat fouten menselijk zijn. Wat ook menselijk is, jammer genoeg, is de neiging om eigen fouten te vergoelijken en anderen af te rekenen op hun fouten. Gevolg: niemand leert er iets van. Dit zien we geregeld gedemonstreerd in onze politiek en in vele andere organisaties.

Grofweg zijn er twee typen organisatieculturen onderscheiden. (In feite is dit een continuüm met vele tussenliggende mogelijkheden, ik schets hier de twee extremen.) Een ego-georiënteerde cultuur is competitief en resultaatgericht. Er wordt gekeken naar het eindproduct, mensen worden afgerekend op fouten. Ze gaan dus hun fouten verbergen. De enkeling die wel wil praten over iets wat hij lastig vindt, leert dat al gauw af: anderen steunen hem niet maar geven hem het gevoel dat hij de enige is die een probleem heeft. Dit type organisaties creëert werknemers die ego-georiënteerd zijn: ze willen zo goed mogelijk voor de dag komen. Ze doen hun werk niet uit bevlogenheid, maar om te laten zien wat ze kunnen en punten te scoren.

In een procesgerichte cultuur is de aandacht meer gericht op de weg er naartoe. Er is meer samenwerking. Fouten worden gezien als menselijk; er wordt openlijk over gepraat zodat iedereen ervan kan leren. Uitgangspunt is dat mensen altijd kunnen veranderen en tot zelfverbetering komen. Dit type organisatie stimuleert een groei-georiënteerde houding bij werknemers: ze beseffen dat ze in ontwikkeling zijn. Ze zoeken nieuwe uitdagingen op; ze zijn geïnspireerd, durven bestaande werkwijzen kritisch te bekijken en komen tot vernieuwing.

Dit klinkt eenvoudiger dan het is en wellicht ook te idealistisch: je moet mensen kunnen afrekenen op hun fouten en zijn er grenzen aan hoeveel mislukkingen je open en constructief met elkaar wilt bespreken. Waar het om gaat is de onderliggende houding. Mensen en organisaties kunnen alleen tot zelfverbetering komen als ze bereid zijn hun fouten en minpunten onder ogen te zien en te delen met elkaar. Dat vergt zelfoverwinning. Het vergt ook een organisatiecultuur waarin ruimte is voor menselijke gebreken, voor vallen en opstaan.

Het vaccinatiedebat illustreerde dat ons politieke bedrijf meer tot de ego-categorie hoort. Er werd veel geoordeeld, er was weinig oprechte nieuwsgierigheid naar de afwegingen bij besluiten en inschattingen waarvan we nu weten dat ze verkeerd of op zijn minst onhandig waren. Ik ga er vanuit dat De Jonge en Rutte op geen enkel moment dachten: laten we eens gaan zorgen dat Nederland achteraan komt met de vaccinaties. Dus is het interessant te verkennen wat er in hun hoofden om ging op kritieke momenten. Wanneer niet iedereen direct met harde oordelen klaar staat, zijn betrokkenen zelf ook minder defensief en meer geneigd tot zelfonderzoek. Dit is iets wat ik maar heel zelden ziet bij onze politici, en dat komt vermoedelijk door de cultuur.

De coronacrisis zal niet de laatste zijn die op ons afkomt, zeker gezien het feit dat de oorzaak van pandemieën (de vernietiging van de natuur en onze omgang met dieren) niet wordt aangepakt en de gevolgen van andere crises al in wording zijn as we speak , zoals de klimaat- en biodiversiteitscrisis. Des te belangrijker is het dat er een meer procesgerichte cultuur ontstaat. Elke politicus kan daarmee beginnen en het goede voorbeeld geven. Misschien niet nu, in het zicht van de verkiezingen, maar dan toch in elk geval daarna.