Het laatste woord over Zwarte Piet

Waar denk je aan als je deze foto ziet?

De meesten zien waarschijnlijk de Ku Klux Klan en denken aan lynchpartijen van zwarten in het zuiden van de VS. Wie een beetje is ingevoerd in het Katholicisme ziet dat het iets anders is, namelijk een Paas-ritueel dat met racisme weinig te maken heeft. Met een hoop andere narigheid wel, maar daar lijkt zelf de huidige Paus zich momenteel van bewust.

Context-afhankelijk

Maar stel nou dat jij zonder enige kennis van het Katholicisme óf van de rechts Amerika en z’n tradities tegenover dit groepje (naar ik aanneem) mannen komt te staan. Jij ziet dan gewoon een aantal vreemd uitgedoste figuren, die je waarschijnlijk een beetje eng zal vinden omdat ze hun gezichten hebben verborgen. Een Katholiek die de Amerikaanse connotatie niet kent ziet een uiting van vroomheid. Wie de Katholieke traditie niet kent, maar wel de Amerikaanse ziet een uiting van racisme.

Intentie

Of je een bepaald gebruik ervaart als ‘beledigend’ is context-afhankelijk. Wat je zeker zal moeten meenemen bij je analyse of iets al dan niet beledigend is, is hoe het overkomt. Maar dat geldt nog veel meer voor hoe het is bedoeld! Welke intentie zit er achter? Als ik ‘Kuthoer’ naar je roep, ben je waarschijnlijk beledigd, omdat ‘Kuthoer’ een algemeen erkend scheldwoord is. Als ik je ‘Golden Retriever’ noem moet ik je er eerst van doordringen dat het beledigend is, voor dat je er aanstoot aan neemt.

Komiek Richard Pryor schokte (en vermaakte) zijn publiek (zowel blank als zwart) door voortdurend het woord ‘nigger’ te gebruiken. Maar toen hij naar Afrika ging sloeg de grap niet aan. Men had daar simpelweg geen affiniteit met dat woord, positief dan wel negatief. Nog een -absurd- voorbeeld: Volkert van der G. schijnt het als een persoonlijke belediging te hebben ervaren dat de vogels wiens veren hij van olie ontdeed in het vogelasiel na de zoveelste olieramp, bleven volharden in hun carnivore gewoonte om wormen en vis te eten, ondanks de heerlijke vegetarische spijzen die hij met zoveel liefde voor hen bereidde. Het schijnt dat er toén iets in hem knapte. De vogel kwam van rechts, de rest is geschiedenis.

‘Golden retriever!’

Uiteraard gaat dit stukje over Zwarte Piet. Het zou onverstandig zijn om helemaal voorbij te gaan aan de  gevoelens van diegenen die zich beledigd voelen. Volgens mij schieten we ook niks op met kreten als ‘Ga terug naar je eigen land!’ Maar het helpt beledigde mensen evenmin om zich af te sluiten voor de andere kant van het verhaal: De historische achtergrond van Sinterklaas en Zwarte Piet. Het feit dat Sint de beschermheilige van schoorsteenvegers en dieven is, dat slaven in Sints tijd van allerlei continenten kwamen en heus niet alleen zwart waren. Dat ‘blackface’ een Amerikaans fenomeen is dat hier een volstrekt andere connotatie heeft, als het überhaupt al bekend is. En dat wie ‘zwart’ automatisch associeert met ‘slaaf’, misschien óók zichzelf eens wat kritische vragen moet stellen. Het helpt gewoon niet om niet te accepteren dat iemand geen kwaad in de zin heeft. Maar dat gezegd hebbende kan ik mij voorstellen dat iemand die stelselmatig voor ‘Golden Retriever’ wordt uitgescholden, vroeg of laat niet beter meer weet of ‘Golden Retriever’ is een belediging. Niet iedereen beschikt over de psychologische rekbaarheid om dat woord vervolgens trots te uit te dragen als geuzennaam. Als we een culturele oorlog willen vermijden zullen we in ieder geval meer ons best moeten doen om ons in elkaars situatie in te leven. Verder wens ik iedereen een fantastisch najaar met veel Sinterklaasplezier. En als witte, gele, groene en rooie Pieten welkom zijn, laten we dan niet discrimineren tegen zwarte.

CC foto: Thriol