Het digitale doolhof

We krijgen op de redactie van Kassa heel regelmatig verhalen binnen van mensen die zijn opgelicht op internet, met internetbankieren bijvoorbeeld. En hoe ze er dan alleen voor staan. Een paar jaar geleden maakte ik daarover al een onderwerp. Ik kwam terecht bij meneer Harmsen in het oosten van het land. Eerlijk gezegd dacht ik op weg daarheen; hoe dom kun je zijn? Maar op de terugweg dacht ik daar heel anders over. En ik bedacht me hoeveel ‘meneer Harmsens’ er wel niet zijn.

Meneer Harmsen had mij terloops verteld hoe hij in het leven stond. Hij was actief bij de vrijwillige brandweer, lid van de dorpsvereniging, paste één dag in de week op zijn kleinzoon en stond voor iedereen klaar. En een keer in de maand ging hij met zijn vrouw uit eten bij de plaatselijke chinees. En als dan ene Kimberly van de bank belt, of als je een mailtje van de bank krijgt, dan denk je dat het de bank is. Want waarom zou je iets anders denken?

Meneer Harmsen was voor 3600 euro opgelicht. Je kan hem naïef noemen maar ook gewoon een aardige en betrokken burger. Die avond zat de studio vol met mensen als meneer Harmsen. En in die studio zat ook een belangrijke mevrouw van een bank. Zij vertelde op neerbuigende toon dat mensen natuurlijk nooit hun codes moeten afstaan aan iemand die zich voordoet als de bank. En als je dat toch doet was het een geval van eigen schuld dikke bult. Dat was precies wat ik, net als veel mensen, ook altijd vond.

Maar die avond in de studio dacht ik: Dit klopt niet. Lekker makkelijk, Bankmevrouw.

Overheid en bedrijfsleven hebben ons massaal naar internet gelokt, verleid om zowat alles daar te doen onder het mom van snel en makkelijk. Boodschappen, belastingaangifte en internetbankieren, we laten ons natuurlijk ook graag verleiden want het is ook leuk en handig om snel een reisje te boeken of even wat geld over te maken. Maar hoe weet je wat echt is en wat nep, wie te vertrouwen is en wie niet?

En hoe handig is het nou echt om je declaratie bij je zorgverzekering online te checken met je digid. Of je pensioenoverzicht. Is dat nou echt zoveel makkelijker dan toen je die per post thuisgestuurd kreeg? Of zijn we vooral werk aan het doen dat eerst medewerkers bij de zorgverzekering en het pensioenfonds deden? Voor welk probleem is dit een oplossing?

En waarom moest meneer Harmsen ook weer internetbankieren? Omdat de bank zegt dat het makkelijk is. En dat het toevallig ook kosten bespaart omdat er medewerkers kunnen worden ontslagen en de winsten omhoog kunnen, dat wordt er niet bij gezegd. Er zijn honderdduizenden meneer Harmsens. En we hebben allemaal een meneer Harmsen in ons.

In de uitzending van Kassa op zaterdag 2 juni schittert onder andere Ellen Poddig. Ik hoop dat kijkers niet alleen een oudere dame zien stuntelen met haar tablet en met het wachtwoord van haar DigiD. Ik denk namelijk dat zij ons een spiegel voorhoudt. Klungelen we eigenlijk niet allemaal wel met iets? Met al die wachtwoorden die niemand kan onthouden bijvoorbeeld? En die je dan lekker veilig ergens opschrijft of gewoon één wachtwoord voor alles gebruikt. Michel van Eeten van de Technische Universiteit Delft noemt het de ‘wachtwoorden chaos’ en constateert dat de verantwoordelijkheid om veilig te zijn op internet veel te veel op het bordje van de individuele consument is komen te liggen. En dat is vreemd. Want als zelfs goed beveiligde banken telkens weer het slachtoffer worden van DDoS-aanvallen, hoe moet meneer Harmsen zich dan wapenen tegen internetcriminelen?

Kassa wordt soms gezien als een consumentenprogramma met gedupeerden van slechte aannemers of gladde keukenboeren. Maar dat is niet het hele verhaal. Als je goed naar mensen als Adrie, Lisette, Sebastiaan, Ellen en Saskia luistert hoor je meer. Je hoort onbehagen, onrust en onzekerheid van mensen van goede wil, van brave burgers. Door pech verdwalen zij in het digitale doolhof of zitten ze klem in de Kafkaëske computersystemen van de overheid. En dat kan iedereen gebeuren. Daarom moeten we alert blijven en niet net doen of alles online zaligmakend is en ons niet onder het mom van makkelijk en snel alles laten wijsmaken.