Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Echt vrije keuzes, door onafhankelijke denkers, zijn zeldzaam

  •  
24-11-2018
  •  
leestijd 3 minuten
  •  
223 keer bekeken
  •  
35433377301_95f7899033_z
Mensen gedragen zich vaak onvrij als ze het gevoel hebben dat ze worden beïnvloed
We willen graag autonoom zijn, onze eigen keuzes maken. Of het nu gaat om vlees, vuurwerk of Zwarte Piet: zodra een verworvenheid ter discussie staat, is het land te klein. Betutteling! Zo ontstond er afgelopen week onrust over vlees. Het Voedingsbureau adviseerde ons – en vooral de mannen onder ons – om minder vlees te eten. Voor onze gezondheid en voor klimaat en milieu. En Albert Heijn kwam met een kerst-Allerhande waar veel vegetarische recepten in stonden.
Geweeklaag Dat riep weerstand op bij mensen die zich beknot voelden in hun vrijheid om te eten waar ze zin in hebben. Daar is inmiddels al veel over gezegd, bijvoorbeeld door Hidde Boersma die twitterde: “We zijn in 1 generatie van 1 à 2 keer per week vlees naar 7 keer vlees gegaan, en nu piepen als daar eens vraagtekens bij worden gezet.” En door Francisco van Jole , die stelde dat “het geweeklaag symbool staat voor de Hollandse houding die we kennen uit de discussies over Zwarte Piet, diversiteit, feminisme, homofobie op het voetbalveld, vuurwerk, roken: geen millimeter toe willen geven en bij iedere verandering doen alsof de wereld vergaat.”
Wat mij fascineert is hoe ónvrij mensen zich vaak gaan gedragen als ze het gevoel hebben dat ze worden beïnvloed. ‘Nu ga ik extra veel vlees eten’ is dan de reactie. Of, toen mijn universiteit een experiment startte met Meatfree Monday, verklaarde een hoogleraar: ‘De kantines op mijn universiteit zijn door de nazi’s overgenomen… verachtelijke betweterij die me alleen maar bloeddorstiger maakt.’ Deze reacties zie je bij mensen die de puberteit echt al ruim zijn ontgroeid. Het zijn mooie voorbeelden van wat we in de psychologie ‘reactance’ noemen: wanneer mensen het gevoel krijgen dat ze een bepaalde kant op geduwd worden, komen ze in verzet. Dan willen ze juist des te meer de ándere kant op.
Het psychologisch mechanisme daar achter is dat ze hun keuzevrijheid willen beschermen. Maar dat doen ze juist níet, want het gedrag is reactief. Je kunt op twee manieren worden beïnvloed door anderen: je aanpassen en meegaand zijn, of juist er tegenin gaan. In het tweede geval ben je net zo onvrij als mensen die zich aanpassen. Als je precies het tegenovergestelde doet van wat anderen willen, ben je immers nog steeds reactief. Zegt de ander A, dan zeg jij B, maar als die ander B gaat zeggen, moet jij weer A zeggen. Dat kun je zelf wel ervaren als vrij en autonoom, maar dat ís het niet.
Terugkijken Het is verschrikkelijk moeilijk dit onderscheid helder te zien en jezelf niet voor de gek te houden. Bedenk daarbij dat veel van onze keuzes helemaal niet zo onafhankelijk zijn als we zelf denken. We leven niet in een sociaal vacuüm. Zo eten we in Nederland varkens en koeien, maar in een ander land zouden we hond of walvis eten. Of veel minder vlees, zoals in Nederland ook tot een jaar of vijftig geleden. Onze keuzes worden ook gestuurd door marketing van bedrijven, door aanbiedingen in de winkel (bv. kiloknallers), door de Allerhande, en door normen in onze sociale omgeving – die nu aan het verschuiven zijn, wat vlees betreft.
Echt vrije keuzes zijn zeldzaam, maar gelukkig worden ze af en toe gemaakt door mensen die onafhankelijk denken: iedereen doet dit, iedereen denkt dit, maar klopt het wel? Dat zijn de mensen die uiteindelijk zorgen voor de verschuivingen die nu zoveel weerstand oproepen. Een weerstand die we over vijftig jaar waarschijnlijk heel vreemd zullen vinden, als we met verbijstering terugkijken op de grootschalige veehouderij van nu.
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.