DSK en het grotere beeld van verdeeldheid en wantrouwen

Het vertelt iets over de Franse samenleving. Heel veel zelfs. Om te beginnen over de ‘domheid’ van de gemiddelde Fransman die bereid is sprookjes te accepteren. Verder zegt het wat over het elitaire karakter ervan, waar ik gisteren ook over schreef. Het idee dat DSK in Frankrijk nooit zo behandeld zou zijn voor hetzelfde vergrijp, is waarschijnlijk juist en maakt duidelijk dat de elite in Frankrijk een vrijheid van handelen voor zichzelf claimt die gewone mensen niet hebben.

Franse burgers zijn daaraan gewend – ook dat zegt veel. Vandaar hun ongeloof, blijkbaar, dat in een in veel opzichten even vreemd en soms niet al te beschaafd land als Amerika, op dit terrein veel harder en veel eerlijker is. Het is veelzeggend dat er niet wordt getwijfeld aan de predatore eigenschappen van DSK maar dat de verbazing vooral daarin ligt dat hij er niet mee weg komt. Het is waarlijk kosmische gerechtigheid dat Frankrijk en de wereld een dergelijke president bespaard is gebleven.

Maar wat vertelt het over een samenleving dat zoveel burgers vanzelfsprekend uitgaan van een complot om politieke tegenstanders uit te schakelen? Een samenleving van wantrouwen. Maar ook een samenleving waarin mensen elkaar veel wijs kunnen maken. We denken vaak dat alleen Amerikanen dit soort bizarre ideeën erop na houden. Meer dan de helft die denkt dat Obama niet in Amerika geboren is. Structureel samenzweringsdenken. Wij, wij in Nederland, denken soms dat we te nuchter zijn voor dat soort onzin. Maar het lijkt er eerder op dat samenzweringsdenken, verdeeldheid zaaien en vergroten, mensen tegen elkaar opzetten (want dat is het als je toestaat, stimuleert of instigeert dat er spraken is van opzettelijk bedrog door de powers that be) zich lijkt te verspreiden als een inktvlek. Sommige poeh poehende commentatoren komen dan altijd met de dooddoener dat wij in Nederland daarvoor allemaal veel te nuchter zijn. Dat is de grootst mogelijke onzin. Wij zijn net zozeer deel van deze trivialisering en verdomming van het publieke discours.

Er is de afgelopen weken veel geschreven over populisme. Te veel, wat mij betreft. Maar misschien hebben we hier de grondslag van opstandig stemgedrag en steun voor de verbrokkeling van het politieke landschap in de politiek van het persoonlijke en de persoon. Het wantrouwen is enorm gegroeid. Niet autonoom. Er zijn mensen die belang hebben bij opgejaagd wantrouwen. Hoe meer sophisticated onze samenleving, des te simplistischer de verklaringen voor dingen die ons niet bevallen of die we niet kunnen bevatten. Des te meer winst valt er te behalen met onverantwoordelijke stellingnames.

De Fransen zijn daar niet uniek in hoewel dit staaltje van de ultieme klassensamenleving de zogenaamd egalitaire modieuze filosofen hun arrogantie voor de Franse manier van samenleving zou moeten ontnemen. Ik reken daar niet op. Niet alleen de Franse samenleving, Europa als geheel, de VS, het hele westen is aan het verbrokkelen. Dingen samen doen is uit (ik durf het woord solidariteit niet meer te gebruiken) en eigen voordelen uitbuiten is in. Vrijblijvend roepen (nou ja, twitteren) kosteloos.

Er is iets verloren gegaan. Niet meer de atomisering van de samenleving moet ons zorgen baren maar het tegenover elkaar zetten van groepen. Dat is, om ten slotte een draai te maken die misschien in deze context raar overkomt maar die er wel op aansluit, de uitdaging voor sociaal democraten en andere burgers die hechten aan het idee van samen leven. Maar laat ik die sociaal democraten eruit pikken. Ik las dat die nog steeds op zoek zijn naar een verhaal. Nou, dit is het verhaal: de samenleving zat redelijk goed in elkaar met een mate van samenhang en solidariteit die er onder meer voor heeft gezorgd dat we in Nederland (laat ik me daartoe even beperken) een inclusieve samenleving hebben. Die inclusieve samenleving heeft er onder meer voor gezorgd dat arbeiderskinderen niet vastzitten in hun afkomst, dat de integratie en sociale mobiliteit van immigranten en hun kinderen buitengewoon snel gaat, dat we goed wonen, goede voorzieningen hebben en in het algemeen, een behoorlijke verzorgingsstaat hebben opgebouwd.

In plaats van die toe te snijden op veranderde omstandigheden dreigen we die in zijn geheel te ondermijnen door deze verdeeldheid zaaiende boodschappers te accepteren en niet te pareren. Terwijl we trots zouden moeten zijn over wat we als samenleving hebben bereikt, vervallen we in modieus gezeur over ‘wij’ en ‘zij’. We laten het trots zijn over aan holle vaten als mevrouw Verdonk, terwijl de Nederland juist trots zou moeten zijn op onze beschaafde samenleving.

Dat is een verhaal. Het is niet alleen een verhaal dat sociaal democraten zouden moeten vertellen al zouden zij er het meeste baat bij hebben. Het is ook een verhaal dat christen democraten en echte liberalen zich eigen zouden moeten maken. Ja, dan kun je op partijbijeenkomsten niet meer voortdurend tekeer gaan tegen de anderen. Dan moet je ook vertellen waar je zelf voor staat. Dan hoef je niet meer eindeloos te hakketakken maar kun je zelf een verhaal vertellen. Ik zie geen Nederlandse politici die dat doen.

Ik ben een aardig eind afgedwaald van DSK en al helemaal van onze eigen Grote Leider die de Grieken een kopje kleiner wil maken – een soort linkse kerk, die hellenen. Het punt is dat de verdeeldheid zaaiende gemakzuchtige beschuldigingspolitiek uit dezelfde bron spruit.