D66 kan zijn borst nat maken

De conclusie ligt voor de hand nu D66-leider Sigrid Kaag heeft ingestemd met een doorstart van het kabinet. Zij is dus toch geen ‘ander mens’. Van ‘nieuw leiderschap’ is geen sprake. Kortom: hier scheiden onze wegen.

Maar misschien is dat wel wat te makkelijk geredeneerd. Kaag zat in een uiterst lastig parket. Had zij eigenlijk wel een andere keuze? Andere mogelijkheden om te regeren – een meerderheidskabinet met de ‘linkse wolk’, een minderheidskabinet, een extraparlementair kabinet – waren afgevallen, vooral doordat haar tegenstrevers Mark Rutte (VVD) en Wopke Hoekstra (CDA) zich onverbiddelijk opstelden. Alleen nieuwe verkiezingen leken nog een optie. En wie zat daar nu op te wachten?

Met dit mes op de keel durfde Kaag kennelijk niet ‘nee’ te blijven zeggen. D66 had natuurlijk ook in de oppositiebankjes kunnen plaatsnemen en wachten op wat komen zou. Maar een aantrekkelijke mogelijkheid was dat niet. Als coalitiepartij ben je tenminste nog enigszins zichtbaar. Oppositiefracties zijn er te over. Vijftien straks, tegenover vier regeringspartijen. PvdA en GroenLinks hebben niet voor niks hemel en aarde bewogen om maar in het nieuwe kabinet te kunnen komen, zij het uiteindelijk tevergeefs.

Bovendien ligt het niet erg voor de hand om als tweede partij van het land, die bij de verkiezingen vijf zetels extra wist te behalen, voor een oppositierol te kiezen. Rutte zal Kaag ook wel lekker hebben gemaakt met allerlei beloftes. Bijvoorbeeld dat D66 zowel Buitenlandse Zaken (Kaag zelf) als Financiën (Wouter Koolmees, of anders Steven van Weyenberg) krijgt. Ruttes trouwe paladijn Hoekstra zal daarbij braaf hebben geknikt. Voor hem schiet er altijd wel een ander departement over, Sociale Zaken, of anders Economische Zaken. Meer eisen kan hij met zijn instortende partijtje toch niet stellen. En Rutte blijft natuurlijk de Grote Baas.

Deze pil – en vermoedelijk ook enkele andere – zal de pijn voor D66 wel wat verzachten. Daarbij zal de partij geredeneerd hebben dat de ChristenUnie – los van het medisch-ethisch terrein – toch ook enkele progressieve trekjes heeft, bijvoorbeeld op het gebied van het klimaat en de migratie.

Niettemin kunnen de democraten hun borst nat maken. In de ogen van het electoraat hebben ze voor rechts gekozen en niet voor links. En daar zullen ze zeer waarschijnlijk voor boeten bij de volgende verkiezingen. De kans dat ze dan opnieuw winnen acht ik bijzonder klein. Ik denk trouwens dat Kaag straks niet opnieuw lijsttrekker zal zijn van D66. Ze zal haar functie wel overdragen aan Rob Jetten, die naar ik aanneem fractievoorzitter blijft, en de politiek verlaten. Misschien wilde ze toch iets te graag de oude bestuurscultuur in één klap overhoop halen, in een land waar de VVD – de partij van het status quo – al meer dan tien jaar heer en meester is.

Ik betwijfel overigens of het kabinet dat na deze monsterformatie gaat regeren lang aan de macht blijft. Er komen parlementaire enquêtes over de toeslagenaffaire en over de gaswinning in Groningen en wellicht ook over het coronabeleid. Het lijkt mij zo goed als uitgesloten dat de nieuwe regering hier zonder zeer ernstige kleerscheuren van af komt. Vooral de toeslagenaffaire is tot dusver een poel van ellende gebleken voor iedereen die in de voorbije jaren verantwoordelijkheid droeg. Rutte III is er al voor afgetreden. Zou Rutte IV de dans dan ontspringen?