Alleen radicale ontmarkting kan EU redden

Daags na de Brexit rennen Fokke & Sukke naar de supermarkt: ‘Gauw witte bonen in tomatensaus inslaan!!!’ ‘Die gaan heel duur worden!!!’

Een geslaagde grap, maar helaas bleken ook veel serieus bedoelde reacties aan een vergelijkbare reductie tot de kleine wereld van de scribent in kwestie te lijden. Net als Fokke & Sukke – niet elke Brit eet dagelijks ‘ thousands on a raft ’ – uitgaande van grove vooroordelen bovendien. De Brexiteers zouden bestaan uit laagopgeleiden, ouderen, bewoners van teloorgegane industriestadjes en plattelanders. Derhalve doelgroepen die van de huidige samenleving nog weinig meer zouden begrijpen, laat staan van zo iets gecompliceerds als de gevolgen van een Brexit. Verdient deze ‘onderklasse die wraak heeft genomen’ eigenlijk nog wel stemrecht, lijkt de implicatie? Dit in tegenstelling tot hoogopgeleiden, jongeren en moderne stedelingen, die zich in een geglobaliseerde samenleving thuis voelen als een vis in het water en haarfijn en gedetailleerd de gevolgen van Brexit kunnen beoordelen. Ja, toch?

Gemakzuchtig wordt daarbij een uiterst diverse groep van Brexiteers gereduceerd tot een homogene groep migrantenhaters. Bij xenofoben hoeven wij ons inderdaad niet te verdiepen in hun argumenten. Daarom kan de keuze voor Brexit natuurlijk nooit het resultaat van een soms moeilijke afweging tot ja of nee, zoals van u en ik, maar alleen het blindelings volgen van onderbuikgevoelens.

Het probleem van een referendum is dat een reeks van maatschappelijke problemen, na een periode van overspannen retoriek, emotionele en verwarrende debatten, wordt teruggebracht tot een simpele kwestie van ja of nee. Waarna er daaromheen door de media een soort horse race journalism ontstaat terwijl die in plaats daarvan met feiten zowel de horrorverhalen uit de Brexitsfeer, als het gemakzuchtige rozige gebabbel van blijvers, hadden moeten bestrijden.

Wanneer sommige brexiteers blijken te schrikken van de daadwerkelijke Brexit, beschouwen media dat niet als een kleine verschuiving binnen het oorspronkelijke afwegingsproces. Neen, dat is een teken van spijt als haren op het hoofd, van mensen die zich hebben laten meeslepen door xenofobe demagogen.

Terug naar de diverse motieven van de Brexiteers. Behalve om ongecontroleerde massa-immigratie ging het om de invloed van machtige Europese lobby’s, zoals die van de Duitse auto-industrie en energiebedrijven en de banken met hun bonanerende bazen, vooral in eigen land. Om het enthousiasme waarmee EU-leiders de schadelijke TTIP en CETA-verdragen omhelzen. Om de draconische politiek van de Trojka en de oncontroleerbare macht van kredietbeoordelaars. Om het totale echec van marktwerking in de nutssector. Spoor, water en energie die alleen maar veel duurder werden. Om de Europese facilitering voor ‘belastingontwijkers’ (met opperfacilitator Juncker bevorderd tot EU-voorzitter). Om de groeiende ongelijkheid en de daarmee samenhangende krimp van de middenklasse en de mogelijkheid om via onderwijs sociaal te ontwikkelen. Om een kennelijk onstuitbaar groeiproces waardoor de EU voormalige Oostbloklanden binnenhaalde, die in tegenstelling tot het roze scenario van ‘EU = democratie’, juist een omgekeerd proces doormaakten en tegenwoordig verschillende graden van illiberaliteit vertonen, waarbij ze de vluchtelingen laten stikken en meer op hun vijand Rusland lijken dan op ons.

Wat er ook gebeurt in de ongetwijfeld duistere onderhandelingen over de Brexit, wij kunnen invloed hebben op de rol die onze regering daarbij speelt. Maar dan niet meer gedachteloos de EU-status quo verdedigen en eenzelfde soort onderhandelingen beloven als Cameron onlangs, namelijk er meer uitslepen van het wenslijstje van VNO/NCW en om het CDA te paaien meer voor onze landbouwindustrie ten koste van de natuur. Wil Nederland een succesvol Nexit voorkomen, dan moet het niet zo’n Britse fout maken. Cameron had Corbyn in zijn kamp kunnen trekken met een serieus hervormingsprogramma voor de EU. Nederland kan dat iets makkelijker omdat onze economie een tikkeltje minder is geperverteerd dan de Britse.

Links moet niet de agenda door rechts laten bepalen met de vraag in hoeverre een toekomstig Nexit al dan niet zinnig is, maar zelf formuleren hoe de EU radicaal dient te worden hervormd om het uiteenvallen te voorkomen. Zeker in het licht van de komende verkiezingen. Anderen hebben al een subsidiariteitsprincipe (wat efficiënter nationaal/regionaal kan aldaar, wat beter EU-centraal kan (leger) aldaar) voorgesteld om de structuur van de EU te herzien. Ik wil mij daarom beperken tot ontmarkting.

De markt is voor sommige zaken bijzonder geschikt, maar voor andere niet en met name niet voor bovengenoemde voorbeelden. Daarom dit scenario. Nutsbedrijven (energie, water, vervoer) keren – ongesplitst – terug in overheidshanden. Net als de bodem uit handen van Shell en Exxon, maar zogenaamd NAM, wordt gehaald. Geen peperdure consulenten en adviseurs voor zaken als ICT, maar deskundigen in vaste dienst van de overheid. Een kritische evaluatie van Schiphol en de (Rotterdamse) havens: wat releveren deze ‘hubs’ de samenleving als geheel op? Zorg en onderwijs niet marktconform, maar efficiënt en dienstbaar. Gedwongen splitsing van banken in een spaar- en beleggersdeel, met de terugkeer van een nationale spaarbank. Plus een nationale zorgverzekering.

Standaardisering. Burgers geven wereldwijd biljarden teveel uit omdat overheden bedrijven toestaan om onder de valse vlag van concurrentie die alles beter maakt onnodige veranderingen in producten aan te brengen die de consument dwingen om nieuwe aan te schaffen. Producten die ofwel incompatibel worden met andere (zelfs van hetzelfde concern; Apple bijvoorbeeld) dan wel nodeloos ingewikkeld aan te passen of te repareren (door de consument zelf, zoals je vroeger aan je auto kon sleutelen). Dit heeft niets te maken met creativiteit en innovatie, maar alles met wat vroeger wel ‘een misselijkmakende middenstandsmentaliteit’ werd genoemd. Standaardisatie is duurzaamheidbevordering in optima forma.

Zo’n ontmarkting zal ook kiezers aantrekken die traditioneel PvdA, SP en GroenLinks mijden, al zullen andere partijen suggereren dat een en ander ‘niet kan vanwege Europese verdragen en regels.’ Maar gelukkig staat Nederland niet alleen in het marktrelativisme en valt er een heel werelddeel te winnen.