Wat is de impact van het coronavirus op het strafrecht?

Ook de Nederlandse rechtbanken en gerechtshoven hebben hun deuren grotendeels moeten sluiten. Slechts een handjevol zaken wordt afgehandeld. 
 
Het coronavirus heeft onze rechtspraak voor een groot deel stilgelegd. En dat zorgt voor een aantal problemen, zo legt Gerrit van der Burg, voorzitter van het College van procureurs-generaal, uit in Op1. Allereerst is er een groot probleem in de planning. ‘Elke week dat er geen zaken kunnen worden afgedaan in zittingen, loopt de voorraad op met vijf à zesduizend zaken per week.’ In een derde van de gevallen gaat het om overtredingen en lichte zaken, denk aan verkeersovertredingen. Maar de overige zaken zijn zwaardere gevallen ‘in de lichtste categorie’ misdrijven, zoals vernieling, mishandeling met weinig letsel, of winkeldiefstal.

Capaciteitsprobleem
Er ontstaat in de nabije toekomst dus een enorme berg aan vooruitgeschoven zaken die nog afgehandeld moeten worden, en dan te bedenken dat er in Nederland al een groot capaciteitsprobleem was vóór de coronacrisis. Voor het virus in Nederland voet aan de grond kreeg was er al sprake van uitstel van 22.700 strafzaken. Daar komen tijdens deze crisis iedere week nog eens vijf à zesduizend zaken bij. ‘In een democratie hoort de rechtsstaat te functioneren. Daarom is het heel belangrijk dat we die zittingen weer gaan bemensen.’ En dat wil Van der Burg zo snel mogelijk realiseren. ‘Wij hebben zittingsdata nodig, vanuit het OM plannen wij op zittingsdata. Een zaak, en de voorbereiding daarvan, begint al een paar maanden daarvoor: je moet een dagvaarding uitsturen, allerlei andere procesdeelnemers waarschuwen, en slachtoffers informeren.’ Gaat een zitting niet door dan moeten opnieuw al deze stappen door het OM worden genomen. En dat kost tijd.

Bezetting
Er wordt op dit moment gewerkt aan een scenario waarin op het moment dat de zaken weer kunnen worden hervat, deze zo goed mogelijk kunnen worden afgedaan. Het streven is om halverwege mei, in aangepaste vorm, weer zittingen te kunnen oppakken die de afgelopen tijd zijn uitgesteld. ‘Ik denk dat we niet alleen naar overdag moeten kijken, maar ook naar de avonden en zelfs de weekenden om zaken af te doen. Maar dat moet wel kunnen. Ik voel me ook zeer verantwoordelijkheid voor de gezondheid van OM-medewerkers.’ Bij zo’n grote bezetting is het namelijk nog maar de vraag of er genoeg capaciteit is als het gaat om die medewerkers. ‘Maar onze mensen willen hè. Want neem van mij aan dat de officier van justitie, en andere OM’ers, liever vandaag dan morgen die zaak weer op zitten heeft.’ Van der Burg drukt ons op het hart dat het de inzet van het OM is dat niemand het recht ontloopt. ‘Dat is de inzet, maar dat maakt het nog niet gelijk makkelijker.’ Logistiek gezien is het een ingewikkeld verhaal. Er moet per zaak worden gekeken welke prioriteit heeft.

Ernstige vergrijpen
Sommige zaken worden dus op de lange baan geschoven. Gelukkig worden zaken die echt niet kunnen wachten, de zwaarste vergrijpen, wel behandeld. ‘De meest ernstige zaken worden afgedaan met beeldverbinding en dergelijken.’ Ook de zaken die nodig zijn omdat de wetgeving voorschrijft dat er termijnen moeten worden verlengd gaan door. ‘Anders gaat iemand bijvoorbeeld uit voorlopige hechtenis.’

Beeldverbinding
Maar tijdens deze zaken ziet de rechtszaal er dus wel compleet anders uit. Alleen de rechters en de officier van justitie zijn ter plekke aanwezig. De verdachte en zijn advocaat zijn op afstand, via een beeldverbinding aanwezig. Ook de pers kan de zaak volgen via een beeldverbinding. Volgens Van der Burg zou de advocaat eigenlijk ook in de rechtszaal aanwezig moeten zijn. ‘Door misverstanden en communicatieve aanloopperikelen is dat niet altijd gebeurd. De advocaten kunnen in de rechtszaal als zij in de rechtszaal willen zijn om een cliënt te verdedigen.’ De keuze om ofwel in de rechtszaal ofwel via een beeldverbinding aanwezig te zijn is dan aan de advocaat zelf.

'Coronaspuger'
Andere zaken die ook hun doorgang vinden zijn die van de zogenoemde ‘coronaspugers’; mensen die hulpverleners opzettelijk in het gezicht spugen en zeggen het coronavirus te hebben. Op dit moment zijn er bij het OM al 49 gevallen bekend. ‘Dat vind ik veel. Ik vind het echt laag en verwerpelijk. (..) Ter bescherming van die hulpverleners, je houdt de samenleving draaiende en dan krijg je dit. Dat kan gewoon niet’, aldus Van der Burg. Deze mensen wacht een celstraf van tussen de twee en de zes maanden.