Toxische relatie herkennen: dit zijn de 7 signalen

Jaloezie, manipulatie en een gebrek aan respect: allemaal mogelijke signalen van een toxische relatie. Maar hoe weet je zeker of je relatie écht 'toxic' is? En waarom is het lastig om eruit te stappen?

‘Het begon met heel veel liefde en aandacht’, blikt presentator Roos terug in de Spuiten en Slikken podcast. Op haar achttiende zat ze in een ongezonde, toxische relatie. ‘Ik was jong en onzeker, de perfecte combinatie voor zo’n giftige cocktail. Hij vond mij helemaal geweldig. Maar in het weekend, als we gingen drinken, werd hij heel jaloers.’

'Ik mocht niet naar huis fietsen met een groep vriendinnen waar een jongen bij was, ook al was het de vriend van een vriendin', vervolgt ze. 'Ik mocht geen rokjes dragen of topjes waarbij mijn buik zichtbaar was. Mannelijke vrienden mocht ik niet toevoegen op Facebook. Dat soort dingen... en telkens werd hij boos. Daarna probeerde ik het goed te doen. Ik dacht: "Oké, ik ken deze nieuwe regel. Als ik me daaraan houd, komt het helemaal goed." Maar eigenlijk kun je het nooit goed doen.'

Een toxische relatie is een ongezonde relatie, waarin de manier waarop twee mensen met elkaar omgaan vooral negatief en destructief is. Ruzie of onenigheid komt in iedere relatie voor. Maar in een toxische relatie gaat het verder: er ontstaat een patroon van ongezonde dynamiek die veel stress en pijn kan veroorzaken. Vaak wordt de mentale gezondheid van één of beide personen daardoor geschaad.

Uitspraken zoals “hij was zo toxic” of “echt een red flag” komen tegenwoordig vaak voorbij. Maar wat betekent het eigenlijk echt om in een ‘toxische relatie’ te zitten? Zeven signalen:

• Controle. De ander probeert je gedrag, keuzes of contacten te beheersen.
• Jaloezie. Overmatige achterdocht of bezitterigheid.
• Gebrek aan communicatie. Bijvoorbeeld het achterhouden van belangrijke informatie of het vermijden van open gesprekken.
• Gebrek aan respect. Geen rekening houden met elkaars gevoelens, grenzen en behoeften.
• Emotionele instabiliteit. De ander is onvoorspelbaar in zijn of haar gedrag.
• Stemmingswisselingen. Een snelle verandering in emoties, waardoor je nooit weet waar je aan toe bent.
• Mishandeling. Dit kan zowel fysiek als mentaal zijn, zoals kleineren, manipuleren of intimideren.

Soms weet je niet zeker of bepaald gedrag 'normaal' is in een relatie. Misschien voelt iets niet goed, maar praat je het voor jezelf goed of denk je dat jij overdrijft. Toch zijn er gedragingen die duidelijke waarschuwingssignalen zijn. Een aantal voorbeelden:

• Jouw telefoon checken zonder toestemming.
• Je belachelijk maken waar anderen bij zijn.
• Bepalen wat je wel of niet mag dragen.
• Boos worden als je met vrienden afspreekt.
• Aandringen op seks terwijl jij dat niet wil.
• Dreigen dat het ‘uit’ is als je niet meewerkt.
• Uitbarstingen van woede om iets kleins.
• Je het gevoel geven dat jij ‘gek’ bent.
• Je weghouden van vrienden of familie.

Omdat je je eigen grenzen verliest, gaat twijfelen aan jezelf en soms nog steeds hoopt op de liefde van het begin. ‘Het was mijn eerste echte relatie, dus ik had niet echt vergelijkingsmateriaal’, vertelt Roos. ‘Ook isoleerde hij me heel erg, dus ik had weinig contact met vriendinnen die konden zeggen: “Dit is niet normaal.”’ Pas jaren later begrijpt Roos, met hulp van haar psycholoog, dat er binnen de relatie sprake was van mentale mishandeling. ‘Het doet echt iets met je brein. Je brein verandert echt (…) en nu ik terugkijk denk ik: wow, heb ik mijn grens zo verschoven?’

Die combinatie van factoren maakt het volgens Roos zo lastig om uit een toxische relatie te stappen: isolatie van vrienden en familie, verwarring over wat wel en niet normaal is in een relatie, en het steeds verder verschuiven van grenzen. ‘De kern is dat je waarschijnlijk voor een heel lange tijd heel slecht bent behandeld. Je bent daardoor heel klein geworden. Je hebt heel weinig kracht en energie over (…) en je voelt je zo slecht dat je die liefde – die je óók krijgt van je partner – meer dan ooit nodig hebt.’

Herkenning is stap één, aldus Roos. Doordat ze lange tijd vervreemd was van haar sociale kring, had ze niet door hoe ongezond haar relatie was. Dat veranderde toen haar moeder vroeg hoe het eigenlijk ging tussen Roos en haar toenmalige vriend. ‘Ik keek haar aan en zei: “Ja, niet zo goed.” Ze zag het in mijn ogen, en zei letterlijk: “Stap nu in de auto, we gaan naar hem toe.” Toen heb ik het uitgemaakt en sindsdien heb ik hem nooit meer gezien.’ Dat haar moeder tijdens het uitmaken in de auto bleef wachten, gaf Roos de steun die ze nodig had om haar angst voor wat er zou kunnen gebeuren te overwinnen. ‘Soms heb je alleen een duwtje nodig, of gewoon even een gesprek of herkenning. Dat is ook waarom ik dit wilde delen, want er zit nog best wat schaamte op.'

Heb je niemand om mee te praten, of voelt het te spannend? Dan kun je gratis en anoniem contact opnemen met hulplijn 1712 – een hulplijn gespecialiseerd in het geven van advies op het gebied van onder andere partnergeweld. Ook kun je contact opnemen met Slachtofferhulp. Je hoeft niks te beslissen of meteen iets te doen. Soms is het al genoeg om je verhaal te delen.