Een eerlijk gelijkwaardig Nederland. Wij zijn voor. Jij ook?

"Geen kritiek op de Gutmensch, geen lofzang op heiligen." | Interview

Maatschappij

•

29-12-2017

•

leestijd 5 minuten

•

Sinds 27 december is de documentaire ‘Doe Iets!’ exclusief op BNNVARA.nl te streamen. In deze film volgt regisseur Marjan de Blok een groep vrijwilligers die naar Lesbos vertrekken om daar te helpen in de vluchtelingencrisis. Gaandeweg raakte ze steeds meer geïntrigeerd door de beweegredenen van de vrijwilligers. Want waarom brachten deze vrouwen maanden van hun leven door in een tochtige loods om een grote hulpactie te coördineren? Waarom reizen ze helemaal naar Lesbos af? Waarom helpen mensen überhaupt? ‘Als je er zelf gelukkig van wordt, voor wie doe je het dan eigenlijk? Is het dan eigenlijk niet ook een vorm van egoïsme? En is dat erg?’

De Blok reist uiteindelijk met haar camera mee met de vrijwilligers naar Lesbos, en filmt daar hoe de vrijwilligers daar de situatie op het eiland en het kamp ervaren.

Er zitten een aantal best heftige momenten in de film. Het moment dat het vluchtelingenkamp ineens volstroomt, of dat er voor het eerst een boot aankomt. Hoe is was het om op die momenten alleen te filmen en te registreren en dan niet deel te nemen?

Ik voelde me eigenlijk verschrikkelijk met mijn camera. Ik voelde me echt een voyeur. Tegelijkertijd wist ik ook dat, mocht de film er komen, dit een belangrijk moment zou zijn en ik heb me eigenlijk tijdens het draaien vooral bezig geweest met sta ik niet in de weg en moet ik niet helpen. Ik voelde me wel heel bewust van het feit dat ik aan het filmen was.

Aan de andere kant was ik er echt hartstikke aanwezig en heb ik ook zodra ik kon steeds mijn camera weggelegd en geholpen. Er waren ook momenten dat ik eigenlijk wilde filmen, maar dat er bijvoorbeeld een zwangere dame in het kamp mij aansprak en echt niet wist wat ze moest doen. En dan ga ik natuurlijk niet door met filmen, dan help ik haar. Die momenten zijn er ook geweest.

Tegelijkertijd heb je ervoor gekozen om je focus te leggen op het wel en wee van de vrijwilligers, en niet op de vluchtelingen.

Het nooit mijn bedoeling geweest om een film te maken over de vluchtelingenproblematiek. Het klink misschien raar, maar het is een film die zich ook bijvoorbeeld op een andere achtergrond af kunnen spelen. Ergens in Azië ofzo, waar ook veel vrijwilligers werken.

Ik ben meegegaan naar Lesbos met de insteek om te kijken hoe de zoektocht verloopt die zij zijn gestart vanuit het verlangen om iets goeds te doen. En niet zozeer op wat er op Lesbos zich afspeelt. Want dit laat echt maar een procent zien van wat je over de situatie kan zeggen. Die situatie is totaal onmenselijk en afschuwelijk. Dus ik hoop ook niet dat de film laat zien, of dat mensen uit de film opmaken dat ik dat onbelangrijk vind.

Die eerste dag dat ze daar aankwamen, waren er helemaal geen vluchtelingen. Was jij op dat moment niet bang dat ook jouw hele documentaire in het water zou vallen?

Ik zag wat er wel was. Ik zag dat er veel werk was verzet. Ik kon me niet voorstellen dat er geen vluchtelingen meer zouden komen, waar de meiden in de film wel bang voor waren. Ik dacht, dit is gewoon een tegenslag en ik ga eens kijken hoe ze daarmee omgaan. Je ziet dus dat ze echt allemaal anders daarop reageren. De een accepteert het, de ander denkt: ‘Ja jezus, ben ik helemaal hier naartoe gekomen voor Jan Lul’, weet je wel.

Dat wringt af en toe ook wel een beetje in de film. Dat er momenten zijn dat het heel erg over de ontwikkeling van deze vrijwilligers tegenover de achtergrond van problemen die veel heftiger zijn

En dat is precies wat ik dus ook interessant vond. Dat maakte het ook wel moeilijk tijdens het filmen. Om mijn focus op hun te houden, want ik zag om me heen natuurlijk mensen met veel grotere problemen. Je kan het niet eens meer benoemen. Mensen zonder toekomst, die hun verleden achter zich laten. Zonder familie. En er staan gewoon mensen te klagen dat er geen boot aankomt.

Ik zag heel erg dat wanneer het mooi weer was, als er geholpen kon worden, als er actie was, dan was het team vrolijk. Maar als het tegenzat was er meteen discussie. Doen we het wel goed? Zijn we wel op de juiste plek? Zijn we niet voor niets gekomen? Zelfs inderdaad die diepe teleurstelling bij de gedachte dat er geen boten aan zouden komen, want ‘dat hoort wel echt bij de reis’. Bijna alsof je naar Frankrijk of Parijs gaat en je ziet de Eiffeltoren niet – dat is een beetje grof om te zeggen misschien.

Tegelijkertijd wil je geen oordeel vellen over de vrouwen

Het ging mij er echt om de vragen: wat maken zij mee? Hoe gaan ze daar mee om, en hoe zou hun ontwikkeling zijn op zo’n reis? En hoe komen ze straks terug?

Ik vind het heel dapper en eerlijk dat iemand gewoon zegt ‘ik ga voor mezelf’. En dat de volgende zegt ‘ik word er gelukkig van’ en weer iemand anders zegt ‘ik kan niet op de bank zitten en alleen maar toekijken’. Het moment dat die boot aankomt, dat meisje staat er dan wel. Die staat er. En dan denk ik eigenlijk van ja, waarom ze er staat maakt toch eigenlijk niet uit. Ze staat er wel, en het doel is bereikt. Er zal toch iemand moeten staan.

Wat als mensen de film juist interpreteren als kritiek op ‘de Gutmensch’?

Dat is mijn grote angst, dat het mensen niet lukt om inderdaad de dualiteit ervan te zien. Het is geen kritiek. Maar het is ook geen lofzang op vrijwilligerswerk. Ik denk gewoon dat het goed kan zijn om eerlijk te zijn over waarom je doet wat je doet, maar het dan wel gewoon te doen.

Als vrijwilligers niet over hun eigen intenties, niet over hun eigen gevoelens mogen nadenken, moeten ze als een soort übermensch robots daar gaan helpen. Zo werkt het natuurlijk niet. Het raakt je gewoon als je daar bent . Als een kijker vindt dat vrijwilligerswerk onzin is en dat dat is wat deze persoon uit die film haalt, dan, dan is dat ook ok. Dat mag een mening zijn. Maar ik heb nooit getwijfeld of we het wel moesten doen. Ik ben echt een voorstander van doen. Altijd doen. Helpen waar je helpen kan. Elke kans pakken.

Kijk hieronder de gehele documentaire van Marjan de Blok terug.

Meer over:

documentaire, vrijwillgerswerk, vrijwillig